نیچه حول و حوش 100 سال است که در اروپا روی بورس است و چند سالی هم می‌شود که در ایران توجهات بسیاری به آن شده و کتاب‌های متعددی در باب فلسفه‌ی او به چاپ رسیده و همه‌ی آثار اصلی‌اش هم به فارسی ترجمه شده‌اند. شوربختانه درصد قابل‌توجهی از کسانی که ایران به نیچه روی می‌آورند و به مطالعه‌ی آثار او می‌پردازند چیزی از فلسفه نمی‌دانند و به‌سبب یک سری گزین‌گویه از او در شبکه‌های اجتماعی به او علاقه‌مند شده‌اند و درصدد مطالعه‌ی آثار-اش برآمده‌اند؛ توگویی آثار نیچه آثاری اند همچون بسیاری از کتاب‌هایی که در حال حاضر در ایران در زمینه‌ی های رمان و موفقیت پرفروش اند. کوتاه‌سخن آن‌که نیچه در نزد بخش قابل‌توجهی از کسانی که آثار او را می‌خوانند آن‌چنان شناخته‌شده نیست و این بخش قابل‌توجه دل خوش کرده‌اند به یک سری گزین‌گویه از نیچه در کتاب‌های فراسوی نیک‌وبد، غروب بت‌ها، چنین گفت زرتشت و اراده‌ی قدرت.
اما کسی که خواستار آن است که در آثار نیچه غور کند و به‌خوبی بتواند دریابد که نیچه چه می‌گوید و آیا گفته‌های‌اش قابل اعتنا هستند یا خیر، می‌بایست اولاً فلسفه بداند و براین گمان نرود که نیچه صرفاً یک نویسنده یا شاعر بوده، ثانیاً جز آثار نیچه یک سری کتاب خوب در باب فلسفه‌ی نیچه و شرح آثار نیچه بخواند و سپس به سراغ کتاب‌های نیچه برود. مراد – ام آن نیست که ابتدا می‌بایست یک ذهنیت کلی از نیچه در ذهن نقش بندد و سپس با آن ذهنیت به سراغ آثار نیچه رفت، بل مقصود این است که به‌یک‌باره – فی‌المثل – نمی‌باید مطالعه‌ی چنین گفت زرتشت را آغاز کرد و دل خوش کرد به فهمِ یک سری جملات قصار.
من در این نوشتار برای کسانی که به‌دنبال فهم آثار نیچه هستند به معرفی یک سری کتاب برخواهم آمد. تماماً سعی برآن دارم که از میان این کتاب‌ها، صرفاً به معرفی کتاب‌هایی که به فارسی برگردانده شده‌اند بپردازم.
مرحله‌ی مقدماتی | کتاب‌های معرفی فلسفه‌ی نیچه برای نوآموزان
کسانی که هیچ از فلسفه سردرنمی‌آورند، ابتدا بایستی با کلیت فلسفه‌ی غرب آشنا گردند و سپس با تمرکز بر فلسفه‌ی آلمانی رفته‌رفته به سراغ آثار نیچه بیایند. اگر در زمره‌ی کسانی قرار دارید که هیچ از فلسفه نمی‌دانند و در پی آشنایی با فلسفه هستند، پیشنهاد می‌کنم مطلب زیر در باب معرفی کتاب‌های مقدماتی فلسفه را مطالعه بفرمایید:
کتاب‌های مقدماتی برای شروفع فلسفه و فلسفیدناما اگر تا حدودی با دنیای فلسفه آشنایی دارید و درصدد هستید که با عقاید نیچه هم آشنا شوید، می‌توانید از کتاب‌های مقدماتی و پایه‌ایِ زیر برای آغاز آشنایی با فلسفه‌ی نیچه آغاز کنید:
1- قسمت نیچه از کتاب تاریخ فلسفه ویل دورانت
کتابی کلاسیک در ایران وجود دارد که از دهه‌های پیشین توسط بسیاری از کسانی که تازه گام در وادی فلسفه نهاده‌اند مطالعه شده: تاریخ فلسفه اثر ویل دورانت.
دورانت در این اثر، که البته اثری عمیق نیست، نگاهی کلی داشته به تاریخ فلسفه و به برخی فلاسفه بیش از سایر فلاسفه پرداخته است. نیچه یکی از فلاسفه‌ای ست که در کتابِ دورانت توجهی قابل‌اعتنا به او شده و حول‌وحوش 40 صفحه از کتاب به او اختصاص داده‌شده‌است. بد نیست برای آشنایی با کلیت افکار نیچه این بخش از کتاب دورانت را بخوانید.
کتاب تاریخ فلسفه دورانت با ترجمه‌ی مرحوم زریاب‌خویی از کتابفروشیها قابل تهیه است. ضمناً نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را هم می‌توانید تهیه کنید.
2- قسمت نیچه از کتاب تاریخ فلسفه کاپلستون
تاریخ فلسفه کاپلستون نیز همچون تاریخ فلسفه دورانت از کتاب‌های کلاسیک در ایران است. جلد هفتم تاریخ فلسفه کاپلستون با ترجمه‌ی داریوش آشوری، اختصاص دارد به فلسفه‌ی پساکانتی آلمانی در قرن نوزدهم و دو قسمت آن به نیچه اختصاص داده‌شده‌است. بد نیست این دو قسمت از کتاب کاپلستون را هم در ابتدای راه آشنایی با آثار نیچه بخوانید.
3- کتاب نیچه از سری‌کتاب‌های قدم اول
سری‌کتاب‌های قدم اول، همانطور که از نام‌شان برمی‌آید، راهنماهایی مقدماتی اند برای آشنایی با موضوعاتی خاص. این کتاب‌ها در راستای فلاسفه و مکتب‌های فلسفی متعددی به فارسی ترجمه شده‌اند. کتاب نیچه‌ی قدم اول نوشته‌ی ل. گین و ک. چان است و توسط عزیز رودبندی به فارسی ترجمه شده. پس از مروری بر قسمت‌های نیچه‌ی تاریخ فلسفه‌ی ویل دورانت و کاپلستون به سراغ کتاب نیچه‌ی قدم اول بیایید و مروری دیگر بر نیچه و افکار او، البته به صورت مقدماتی، داشته باشید.
4- کتاب نیچه از مجموعه نسل‌قلم
این کتاب هم برای آغاز راه آشنایی با آثار نیچه بد نیست. حجم آن بسیار کم است و در یک روز هم می‌توان آن را مطالعه کرد. پس از مطالعه‌ی 3 کتاب فوق، خواندن این اثر می‌تواند به‌مثابه‌ی یک تثبیت‌کننده‌ی اطلاعات از کتاب‌های پیشین عمل کند.
این کتاب توسط م. ج . نیوهاوس نگاشته شده و آقای خشایار دیهیمی آن را به فارسی ترجمه کرده‌است.
5- نیچه و مکتب پست‌مدرن
دیو رابینسون از نویسندگانی ست که تبحر بسیاری در ساده‌نوشتن عقاید فلاسفه دارد. کتاب او با عنوان نیچه و مکتب پست‌مدرن کتابی ست مفید برای نوآموزان فلسفه‌ی نیچه. در این کتاب کم‌حجم، به‌صورت بسیار خلاصه بر عقاید نیچه مروری شده. در این کتاب، در باب بازگشت ابدی، نسبی‌گرایی نیچه، عدم اعتقاد نیچه‌ی پسین به علم، تبارشناسی اخلاق و نظریات نیچه در باب قدرت بحث‌های بسیار موجزی شده و پس از آن نویسنده با معرفی جنبش پست‌مدرن فلسفی، بحث مختصر دیگر در باب تأثیر اندیشه‌ی نیچه بر عقاید فلاسفه‌ی پست‌مدرن راه می‌اندازد.
نکته‌ی مثبت این کتاب عیان‌ساختن تأثیر مستقیم و غیرمستقیم نیچه بر روی فلاسفه‌ی پست‌مدرن قرن بیستم است. بنابراین نوآموزی که تازه در حال مطالعه در باب نیچه است می‌تواند در همین ابتدا به صورت بسیار موجز با تأثیر اندیشه‌های نیچه بر فلاسفه‌ی فرانسوی قرن بیستم آشنا شود.
این کتاب توسط ابوتراب سهراب و فروزان نیکوکار به فارسی ترجمه شده است.
6- کتاب این است نیچه
این کتاب خیلی کتاب پربار و مفیدی برای آشنایی با اندیشه‌های نیچه نیست، اما مزیتی که دارد این است که به ترتیب تاریخی به معرفی آثار نیچه و توضیحی کوتاه در باب هر یک از آن‌ها پرداخته است. کتاب “این است نیچه” توسط گونتر شولته نگاشته شده و جناب سعید فیروزآبادی آن را به فارسی ترجمه کرده‌است.
رسالات و کتاب‌های نیچه از جوانی تا دوران فروپاشی ذهنی او از جمله زایش تراژدی، در باب حقیقت به مفهومی غیراخلاقی، درباب سودمندی و ناسودمندی تاریخ برای زندگی، انسانی بسیار انسانی، سپیده‌دم، دانش شاد، چنین گفت زرتشت، فراسوی نیک‌وبد، تبارشناسی اخلاق، غروب‌بتان، دجال و اکو هومو یا این است انسان، در این کتاب هر یک در حد تقریباً 8 صفحه مورد بحث قرار گرفته‌اند.
7- کتاب خودآموز نیچه
کتاب دیگری که می‌تواند کتابی مفید از برای آشنایی با آثار نیچه و کلیت اندیشه‌های او باشد، کتاب خودآموز نیچه نگاشته‌ی روی جکسون و ترجمه‌ی شاهین صولتی است. این کتاب برای مبتدیان کتاب بدی نیست و برخلاف بسیاری از کتاب‌هایی که در حال حاضر در ایران برای آشنایی مقدماتی با نیچه به چاپ می‌رسند، چیزهایی در خود دارد که بتواند بر دانش خواننده از اندیشه‌های نیچه بیافزاید. 80 صفحه‌ی ابتدایی کتاب به زندگی نیچه اختصاص داده شده‌اند و پس از آن در مورد بسیاری از عناصر اندیشه‌ی نیچه، از تقابل آپولون و دیونیزوس گرفته تا حقیقت و دین و قدرت، بحث شده‌است. ضمناً فصل آخر کتاب هم به تأثیر نیچه بر فلاسفه‌ی فرانسوی پس از او اختصاص دارد.
8- کتاب چگونه نیچه بخوانیم؟
سری‌کتاب‌های چگونه … بخوانیم، به اندیشه‌های بسیاری از فلاسفه و اندیشمندان اختصاص دارند. کتاب چگونه نیچه بخوانیم کتابی ست همچون کتاب این است نیچه، منتهای مراتب این کتاب پربارتر است و می‌تواند اطلاعات بیش‌تری در باب اندیشه‌ها و کتاب‌های نیچه در اختیار خواننده بگذارد. چگونه نیچه بخوانیم در فصل نخست به کتاب زایش تراژدی، در فصل دوم به کتاب انسانی‌بسیار‌انسانی و در فصل سوم به کتاب دانش شاد نیچه می‌پردازد و در فصول بعدی بیش‌تر بر اندیشه‌های نیچه از کتب مختلف او تمرکز دارد، هرچند که عمدتاً کتاب‌محور است [مثلاً فصل پنجم در باب حافظه و فراموشی کاملاً به تبارشناسی اخلاق اختصاص دارد].
در کل این کتاب هم از برای نوآموزان فلسفه‌ی نیچه مفید است. کتاب چگونه نیچه بخوانیم نوشته‌ی ک . ا . پیرسون و ترجمه‌ی لیلا کوچک‌منش را می‌توانید از طریق کتابفروشیها تهیه کنید.
9- کتاب نیچه از تسوایگ
کتاب نیچه اثر اشتوان تسوایگ کتابی فلسفی که بتواند کلی اطلاعات جدید در باب اندیشه‌ی نیچه در اختیارتان بگذارد نیست، اما در پایان کتاب‌های دوره‌ی اول نیچه بد نیست مورد مطالعه قرار گیرد. این کتاب بسیار زیبا نگاشته شده و هنر نویسندگی تسوایگ در آن عیان است و می‌تواند ساعاتی فارغ‌تان کند از کتاب‌های آکادمیک و از طریقی دیگر به اندیشه‌های نیچه واردتان سازد – طریق انضمامی.
کتاب نیچه اثر اشتوان تسوایگ توسط لیلی گلستان به فارسی ترجمه شده‌است.
******
پیش ازآن که به معرفی کتاب‌های سری دوم برای آشنایی با کتاب‌های نیچه و در کل اندیشه‌های او بپردازم، بد نیست به این نکته اشاره کنم که یک سری کتاب در شرح اندیشه‌های اگزیستانسیالیستی در بازار کتاب ایران وجود دارند که یک بخش از آن‌ها به نیچه اختصاص داده شده. در میان این کتاب‌ها گمان می‌کنم یکی کتاب 6 متفکر اگزیستانسیالیست اثر ه. ج . بلاکهام و دیگری کتاب اگزیستانسیالیسم اثر علی‌اصغر مصلح کتاب‌های مفیدی باشند. هر دوی این کتاب‌ها در بحث‌شان در باب اگزیستانسیالیسم گذری هم بر نیچه دارند و بنابراین عمده‌ی تمرکز آن‌ها بر عقاید اگزیستانسیالیستی نیچه است. [به خاطر داشته باشید که نیچه تماماً اگزیستانسیالیست نبود و گاه برخی عقاید –اش کاملاً در تضاد با اگزیستانسیالیسم هستند].
کتاب‌های معرفی فلسفه‌ی نیچه برای مرحله‌ی پیشرفته
پس از مطالعه‌ی کتاب‌های فوق، ذهن خواننده با بسیاری از جنبه‌های اندیشه‌ی نیچه آشنا شده، اما صرفاً آشنایی‌ای در حد مراحل ابتدایی؛ لیکن همین آشنایی ابتدایی با بسیاری از جنبه‌های اندیشه‌ی نیچه و آشنایی با کلیت آثار نیچه خود ره‌گشاست برای مطالعه‌ی کُتُب مرحله‌ی بعد، یعنی همین مرحله. نخستین کتابی که در این مرحله بد نیست بخوانید، کتاب پیام نیچه از آقای صانعی دره‌بیدی است.
10- کتاب پیام نیچه
این کتاب، ازآن‌جا که تخصصی‌تر از کتب پیشین به نیچه پرداخته، را در زمره‌ی کتاب‌های مرحله‌ی دوم آوردم، اما در کل کتابی جامع و کامل و عمیق برای آشنایی با فلسفه‌ی نیچه نیست. جناب صانعی دره‌بیدی در این کتاب سخن از جنبه‌های محتلف فلسفه‌ی نیچه به میان آورده و مشخص‌ترین مشخصه‌ی کتاب او را می‌توان نقل‌قول‌های فراوان معرفی کرد، نقل‌قول‌های که اکثرشان از آثار خود نیچه و خصوصاً کتاب کارل یاسپرس در باب نیچه اند [در ادامه به معرفی کتاب یاسپرس هم در باب نیچه خواهم پرداخت].
کتاب پیام نیچه حدوداً 12 سال پیش برای بار نخست به چاپ رسیده و می‌تواند گزینه‌ای مناسب برای آغاز مطالعه‌ی مرحله‌ی دوم در باب فلسفه و آثار نیچه باشد.
11- کتاب نیچه از سری‌کتاب‌های اندیشه‌گران انتقادی
سری‌کتاب‌های اندیشه‌گران انتقادی را تا آن‌جایی که من دیده‌ام خیلی کتاب‌های راه‌گشا و مفیدی نبوده‌اند، اما ازقضا کتاب نیچه‌ی آن‌ها کتاب مناسبی است. این کتاب توسط لی اسپینکز نوشته شده و رضا ولی‌یاری آن را به فارسی برگردانده است. در کتاب نیچه‌ی اسپینکز، می‌توان به شرحی خوب و کافی از برخی از اساسی‌ترین عناصر در فلسفه‌ی نیچه دسترسی داشت: از حقیقت و استعاره و کین‌توزی و اخلاق بردگان گرفته تا ابرانسان و قدرت.
در مطالعه‌تان در باب فلسفه‌ی نیچه حتماً این کتاب را در برنامه قرار دهید.
12- کتاب زندآگاهی فلسفه‌ی نیچه
این کتاب از دو کتاب فوق برتر نیست، اما به‌سبب آن‌که نثری مغلق‌تر دارد آن را در این مرحله آورده‌ام. در این کتاب هم همچون دو کتاب فوق، درباب بسیاری از جنبه‌های اندیشه‌ی نیچه بحث می‌شود و می‌تواند کتابی مفید برای آشنایی با اندیشه‌ی نیچه باشد، خصوصاً در باب ایده‌ی بازگشت ابدی که بسیار در باب آن در این کتاب بحث شده‌است.
کتاب زندآگاهی فلسفه‌ی نیچه توسط اوینگ فینک نگاشته شده و به‌واسطه‌ی منوچهر اسدی به فارسی برگردانده شده است.
13- آثار نیچه
تا بدین‌جا برای بازگشایی راه از برای مطالعه‌ی آثار نیچه کافی است. در این مرحله بهتر است به سراغ خود آثار نیچه بروید، اما نه همه‌ی آن‌ها بلکه 7 موردشان به ترتیبِ زیر:
- انسانی بسیار انسانی
- سپیده‌دم
- دانش شاد [حکمت شادان]
- چنین گفت زرتشت
- فراسوی نیک‌وبد
- تبارشناسی اخلاق
- غروب بت‌ها
این 7 اثر بایستی به بهترین شکل مطالعه شوند. احتمالاً تماماً دریافته نخواهند شد و این البته از دشواری برخی از این آثار – خصوصاً چنین‌گفت‌زرتشت – است. پس از مطالعه‌ی آثار خود نیچه، بایستی روند مطالعه ادامه یابد و به کتاب‌های زیر برسد:
14- کتاب نیچه پس از هیدگر، دریدا و دولوز
کتاب جناب محمد ضیمران در باب فلسفه‌ی نیچه هرچند نثر سلیسی ندارد و می‌توانست قالبی بهتر داشته باشد، اما کتاب نسبتاً مفیدی ست برای آشنایی بیش‌تر با اندیشه‌های نیچه پس از مطالعه‌ی آثار خود او. در این کتاب ابتدا بحثی مفصل در باب اندیشه‌های نیچه در مورد حقیقت و قدرت و اخلاق و ابرانسان و بازگشت جاودان می‌شود و پس از آن نیچه از نظرگاه دولوز و دریدا مورد بررسی قرار می‌گیرد. در آخر هم بحثی مختصر در باب تأثیر نیچه بر جنبش پست‌مدرن فلسفی وجود دارد.
15- نیچه و آری‌گویی تراژیک به زندگی
این کتاب یکی از بهترین کتاب‌هایی ست که تاکنون یک نویسنده‌ی ایرانی – و حتی خارجی – در باب نیچه نگاشته و به زبان فارسی موجود است. در این کتاب تماماً به آری‌گویی نیچه به زندگی و رویکرد او در باب نیهیلیسم پرداخته شده که به گمان‌ام بسیار بحث ارزشمندی ست، چراکه به نظر من اصلی‌ترین بحث نیچه در باب فلسفه رویکرد او به زندگی و واکنش او به عقاید بدبینانه‌ی شوپنهاور است، عقایدی که خود نیچه در دوران جوانی پیرو آن‌ها بوده‌است.
کتاب نیچه و آری گویی تراژیک به زندگی اثر حمیدرضا محبوبی آرانی را در این مرحله حتماً تهیه کنید.
16- کتاب نیچه و فلسفه
نیچه و فلسفه اثر ژیل دولوز کتابی ست مناسب برای آشنایی بیش‌تر با فلسفه و آثار نیچه، اما نثر آن دشوار است و بنابراین بایستی با حوصله‌ای بسیار مورد مطالعه قرار گیرد. این کتاب توسط خانم لیلا کوچک‌منش به فارسی ترجمه شده [البته آقای مشایخی هم این کتاب را ترجمه کرده، ولی من تا کنون ترجمه‌ی آقای مشایخی را مطالعه نکرده‌ام].
17- کتاب نیچه و مدرنیته
این کتاب هم به شرح اندیشه‌های خود نیچه و هم به طور مفصل به تأثیر اندیشه‌های نیچه بر اخلاف او پرداخته است. این کتاب از نگاه من جزو 5 اثر خواندنی این فهرست – البته به‌جز آثار خود نیچه – است. کتاب نیچه و مدرنیته برای مروری بر ماجراهای فلسفه و تاریخ در قرن بیستم هم مفید است. این کتاب توسط ت . ب . اریکسن نگاشته شده و آقای اردشیر اسفندیاری آن را ترجمه کرده است.
18 – کتاب نیچه، درآمدی بر فهم فلسفه‌ورزی او
در آینده قرار است در مورد کتاب یاسپرس در مورد فلسفه‌ی نیچه مطلبی جداگانه منتشر کنم و از همین رو اینجا خیلی سخن‌درازی نمی‌کنم. اما کتاب یاسپرس کتابی ست مفصل و با وجودی که در نیمه‌ی نخست قرن بیستم نگاشته شده، هنوز هم می‌تواند برای غور در آثار نیچه مفید باشد. این کتاب توسط آقای سیاوش جمادی به فارسی ترجمه شده.
18- کتاب شوپنهاور و نیچه
یکی از نخستین کتاب‌هایی که در شرح اندیشه‌های نیچه نگاشته شده، و صرفاً 9 سال پس ازمرگ نیچه نوشته شده، کتاب شوپنهاور و نیچه توسط گئورگ زیمل است. این کتاب کتابی ست بسیار خوب برای آشنایی با نیچه و قیاس اندیشه‌های او با یکی از اسلاف‌اش: شوپنهاور – کسی‌که نیچه بیش‌ترین تأثیر را از او گرفته است. مسائلی که شوپنهاور و نیچه به آن‌ها پاسخ داده‌اند، در بسیاری موارد با یکدیگر مشترک اند و صرفاً پاسخ‌های‌شان متفاوت اند و این امر به خوبی در کتاب گئورگ زیمل مورد بحث واقع شده. کتاب زیمل توسط خانم شهناز مسمی‌پرست ترجمه شده است.
19- کتاب نیچه ازهایدگر
بحث مفصل هایدگر در باب نیچه و تأکید او بر فلسفه‌ی نیچه به عنوان آخرین فلسفه‌ی متافیزیکی خواندنی است. خوشبختانه این کتاب در دو جلد با ترجمه‌ی ایرج قانونی به فارسی برگردانده شده و می‌تواند حسن ختامی بر فهرست ما در این نوشتار باشد.
- البته که این کتاب‌ها تمامی کتاب‌هایی که در شرح آثار نیچه به فارسی برگردانده شده‌اند نیستند، اما من این کتاب‌ها را نسبت به سایرین بیش‌تر پسندیده‌ام.
- کتاب نیچه، فیلسوف فرهنگ از کاپلستون هم احتمالاً کتاب خوبی باشد، اما من چون آن را نخوانده‌ام، نظری قطعی در باب آن ندارم.
- یک کتاب با نام نیچه و بودیسم وجود دارد که بحث نیچه در باب نیهیلیسم منفعل را به بودیسم ربط داده و کلی در باب آن بحث کرده‌است. این کتاب هم بد نیست مورد مطالعه قرار گیرد. [ر. ماریسون، نیچه و بودیسم، برگردان بهروز صدیقین، نشر پرسش، 1390]
- برای فهم آثار نیچه بایستی اولاً فهمی بسیار از فلسفه‌ی غرب داشته باشید – چنان‌که در ابتدای این نوشتار هم گفتم – و همچنین با بدبینی شوپنهاور هم آشنایی داشته باشید.
- کتاب اراده‌ی قدرت را اگر در آثار نیچه نیاوردم، به معنی آن نیست که نبایستی مورد مطالعه قرار گیرد، بل بر این باور ام که روی محتویات این کتاب نباید خیلی تأکید شود چراکه نیچه هیچ زمان یادداشت‌های آن را به دست چاپ نسپرد و اگر آن‌ها را قبول داشت، چرا هیچ زمان چاپ‌شان نکرد؟ ولی در کل این کتاب باید مطالعه شود، خصوصاً به آن سبب که بحث نیچه در باب نیرو و همچنین نیهلیسم در آن به طور مفصل آمده است.
- تأکید شما برای مطالعه، حتماً بر روی مطالعه‌ی خود آثار نیچه باشد. یعنی پس از جلو آمدن بر اساس این فهرست، باری دیگر بازگردید و این بار تمامی آثار نیچه را از ابتدا تا انتها بخوانید.
*********
امیدوار ام این متن از برای خواندن آثار نیچه برای‌تان مفید بوده باشد. اگر نظری داشتید کاملاً شنوا هستم. قسمت نظرات مخصوص شماست.
