آن‌کس که برای خود و اعضای بدن‌اش ارزش قائل است، همواره به‌دنبال چیزهای با ارزش است. یکی از مواردی که موجبات باارزش‌ساختن چیزی را فراهم می‌آوَرَد «زمان» و «زحمتی» است که از برای ساختن آن چیز صرف می‌شود. شوربختانه در دنیای امروزی‌مان – چه در ایران و چه در خارج از ایران – برای موسیقی‌هایی که تولید می‌شوند چندان وقت گذاشته نمی‌شود و همین است که اکثر قریب‌به‌اتفاق این موسیقی‌ها عمری بسیار کوتاه دارند و مدت‌زمانی بس اندک پس از ساخت و عرضه‌شان، فراموش می‌گردند. این در حالی‌ست که بسیاری از آهنگ‌های کلاسیک غربی و ایرانی باوجودی‌که چند دهه و گاه چند سده از عرضه‌شان گذشته، هنوز هم نوازش‌دهنده‌ی جان اند و رفیق اند و همراه! من در نوشتارهایی جداگانه به بهترین آهنگ‌های کلاسیک غربی، بهترین آهنگ‌های ایرانی دهه 50 و بهترین آهنگ‌های ایرانی دهه 60 پرداخته‌ام. آن‌چه که موضوع این نوشتار است بهترین آهنگ‌های قدیمی ایرانی مربوط به دهه‌های 40، 30 و 20 شمسی است.
بهترین آهنگ‌های قدیمی ایرانی
موسیقی‌هایی که در ادامه به‌مثابه‌ی بهترین آهنگ‌های قدیمی ایرانی معرفی می‌شوند، از نگاه نگارنده‌ی این سطور «بهترین» اند و بنابراین ممکن است کسی دیگر آن‌ها را نپسندد:
23- خزان عشق با صدای بدیع‌زاده
از شاخص‌ترین تفاوت‌های موسیقی‌های قدیمی ایرانی با موسیقی‌های جدید، متن ترانه است. اکثر قریب‌به‌اتفاق آهنگ‌های جدید ایرانی متنی بسیار ضعیف دارند، این در حالی است که در دهه‌های 20 و 30 و 40 و 50 ترانه‌سرایانی قوی در ایران زندگی می‌کردند و اشعاری قوی می‌سرودند. رهی معیری شاعر و ترانه‌سرای قهار ایرانی نقشی بزرگ در عظمت موسیقی ایرانی در آن دهه‌ها دارد. خزان عشق که از نخستین آهنگ‌های ضبط‌شده‌ی ایرانی است، قطعاً یکی از بهترین آهنگ‌های قدیمی ایرانی است و ترانه‌اش را رهی معیری سروده‌است.
جواد بدیع‌زاده آهنگ‌اش را ساخته و خود اجرای‌اش کرده‌است. شاید خیلی‌ها پیش از این نمی‌دانستند که این آهنگ مربوط به سال 1313 است، یعنی 2 سال پیش از آن‌که صادق هدایت بوف کور را منتشر کند!
خزان عشق را چندین خواننده‌ی دیگر اجرای‌اش کرده‌اند، اما تِمِ آهنگ بدیع‌زاده و صدای او از دیگر اجراها ناب‌تر و دلنشین‌تر اند. این آهنگ زیبا را در زیر بشنوید و دانلود کنید:
22- سرگردانی با صدای داریوش رفیعی
داریوش رفیعی نام‌اش همواره برای‌ام تداعی‌کننده‌ی شوبرت است، چه‌آن‌که هردوی این‌ها تقریباً در سی سالگی از دنیا رفتند، اما آثاری فاخر از خود بر جای گذاشتند. داریوش رفیعی آثار-اش در زمره‌ی موسیقی سنتی قرار می‌گیرند، اما واقعاً سنتیِ سنتی نیستند. شاید بتوان آن‌ها را سنتیِ مدرن نامید. آثار داریوش رفیعی چه‌چه ندارند، آواز درشان نیست، اشعارشان عرفانی نیستند، فراز و فرود صداییِ بسیاری ندارند، اما بسیار بر دل می‌نشینند. کِی بوده اثری از داریوش رفیعی را گوش کرده باشم و فارغ نشده باشم از لحظات؟ واقعاً در صدای او – که صدایی قدرتمند هم نبود – چه چیزی وجود داشت که این‌چنین بر روح و روان میلیون‌ها انسان در طی چند دهه تأثیر گذاشت؟
یکی از دوستان‌اش می‌گوید او عاشق بود و همین عشق است که گرمی صدای‌اش را موجب شده‌است، عشقی که البته اعتیاد را برای او به همراه داشت و اعتیاد نیز مرگ‌اش را!
سرگردانی از زیباترین آهنگ‌های داریوش رفیعی است و از نگاه‌ام از بهترین آهنگ‌های قدیمی ایرانی محسوب می‌شود. این ترانه‌ی زیبا را – که متأسفانه نه می‌دانم ترانه‌سرای‌اش کیست و نه آهنگساز-اش – در زیر بشنوید:
21- افسانه‌ی زندگی با صدای کورس سرهنگ‌زاده
کورس سرهنگ زاده جانشین لایق داریوش رفیعی است و درست سبک او را ادامه داده‌است، اما واقعیت این است که هیچ‌زمان از نگاه‌ام نتوانسته‌است دقیق در سطح داریوش رفیعی قرار گیرد. غم و نوستالژی‌ای که در موسیقی‌های رفیعی هست در موسیقی‌های کورس سرهنگ زاده نیست، لیکن اغلب آهنگ‌هایی که سرهنگ زاده اجرا کرده بسیار زیبا اند و لایق گوش‌دادن هستند.
افسانه‌ی زندگی یکی از بهترین‌های کورس سرهنگ زاده است، از آن‌هاست که یادآورمان می‌شوند که یک زمانی – همین 50 سال پیش – از اشعاری فلسفی برای موسیقی‌ها استفاده می‌شد، لیکن امروز …!
این موسیقی زیبا را در زیر بشنوید و لذت ببرید:
20- غوغای ستارگان با صدای پروین
امشب در سر شوری دارم
امشب در دل نوری دارم
باز امشب در اوج آسمان ام
یادی باشد با ستارگان‌ام
غوغای ستارگان را خیلی‌ها اجرا کرده‌اند، اما من هنوز هم نسخه‌ی اولیه‌اش را با صدای پروین دوست‌اش دارم:
19- مرغ سحر با صدای ملوک ضرابی
قطعیتی در مورد این که نخستین بار چه کسی مرغ سحر را اجرا کرده وجود ندارد، لیکن احتمال زیاد ملوک ضرابی نخستین کسی است که این ترانه‌ی جاودان را اجرا کرده‌است. مرغ سحر را چندین نسل ایران گوش کردند و به دل عامه‌ی مردم ایران نشست. این ترانه را به احتمال بسیار زیاد ملک الشعرای بهار سروده و نشان از آرمان‌های مشروطه دارد. نسخه‌ای که در زیر می‌شنوید نسخه‌ای بسیار زیبا از مرغ سحر است. البته با اطمینان نمی‌توانم بگویم که این نسخه با صدای ملوک ضرابی است، اما به احتمال بسیار چنین است.
18- می‌گذرم تنها با صدای مرضیه
حس ناب کودکی‌ام را با می‌گذرم تنهای مرضیه در دهه‌ی چهارم زندگی به حافظه‌ام می‌خوانَم. نوار کاست را در ضبط صوت می‌گذاشتم و جلو می‌بردم تا این آهنگ پخش شود. همان زمان مشخص بود که روانِ من بسیار حساس است به رنج‌های زیستن آدمیان در این جهان، در جهانی که هیچ تکیه‌گاهی ندارد.
17- زنگ کاروان با صدای کورس سرهنگ زاده
سعدی و حافظ در نیمه‌ی نخستِ قرن چهاردهم شمسی پای ثابت بسیاری از موسیقی‌ها و آوازهای سنتی بودند. بسیار از اشعارشان استفاده شد، اما از میان آن همه استفاده‌ای که از اشعار این دو شاعر ایرانی شده، آهنگ زنگ کاروان سرهنگ‌زاده جایگاهی بسیار خاص نزد-ام دارد. به این نکته هم اشاره کنم که این آهنگ را محسن نامجو هم اجرا کرده و بسیار هم خوب اجرا کرده، اما نسخه‌ی سرهنگ‌زاده را بیشتر می‌پسندم:
16- یاد کودکی با صدای دلکش
حس ناب کودکی که در بالا به آن اشاره کردم را دلکش در ترانه‌ای با نام «یاد کودکی» به‌زیباییِ هرچه تمام وصف کرده‌است. این ترانه را علیرضا افتخاری هم اجرا کرده، اما من نسخه‌ی اصیلِ دلکش را ترجیح می‌دهم. شوربختانه اغلب آهنگ‌هایی که ذکرشان رفت را نمی‌دانم چه کسی ساخته و چه کسی شعرشان را سروده‌است.
بهترین آهنگ‌های قدیمی ایرانی
15- نمی‌دونی عبدالعلی وزیری
نمی‌دونی را یکی از بهترین آهنگسازان تاریخ ایران یعنی علینقی وزیری برای پسرعموی‌اش عبدالعلی ساخته و او نیز به بهترین شکل اجرای‌اش کرده‌است. نیمه‌های شب باشد و در تاریکی و تنهایی خانه باشی و این شاهکار را پخش کنی و گوش بسپاری به آن. ترکیب این‌ها قطعاً حسی تلفیقی از غم و آرامش را در وجود-ات سبب می‌شود. امتحان کن.
این نمی‌دونی را شاهرخ هم در سال 1385 بازخوانی کرده، اما نسخه‌ی زنده‌یاد وزیری را ترجیح می‌دهم.
بهترین آهنگ‌های قدیمی ایرانی
14- می‌گذرم با صدای دلکش
کودک که بودم این می‌گذرم می‌گذرم ز برای تو از جان می‌گذرم را با صدای افتخاری گوش می‌دادم، تا این که روزی با دلکش آشنا شدم و دانستم که نسخه‌ی اصلی‌اش مربوط به دلکش است. انصافاً دلکش بهتر اجرا کرده‌است.
13- تنها ماندم با صدای پروین
تنها ماندم را اصفهانی در دهه‌ی 70 بازخوانی کرده و عالی هم اجرا کرده‌است، اما من هنوز هم نسخه‌ی این آهنگ با صدای زنده‌یاد پروین را ترجیح می‌دهم. تنهایی سرنوشت بسیاری از انسان‌های جهان‌مان است. آن‌ها که تاب تحمل‌اش را چندان ندارند، وای اگر روزی به کسی علاقه‌مند شوند. از یک‌سو می‌باید دوری‌شان از معشوق را تاب آوَرَند و از سویی همان تنهایی‌ای را که پیش از عاشق‌شدن نیز تاب می‌آوَردند.
در این بین چنان‌چه به معشوق برسند و دست روزگار جدای‌شان کنند، اگر این آهنگ زیبا را هم گوش کنند یقیناً دردی جانکاه را حین گوش‌دادن تحمل می‌باید کنند. اما گاهی دردها لذت‌آور اند و حتم دارم با من موافق هستید که در چنین شرایطی اگر به این تنها ماندم گوش کنیم، دردی لذت‌آور را تجربه خواهیم کرد؛ دردی ناب که درس‌های بسیاری به‌مان می‌دهد.
12- آسمون با صدای کورس سرهنگ زاده
ترانه‌ی گریه‌آورِ روزهای نخستِ جوانی‌ام؛ روزهایی که وحشت این «بیابان وحشت‌زا» در دل‌ام بود و در خود-ام قدرتی برای تاب‌آوردن این جهان حس نمی‌کردم. اما سال‌ها گذشت و دریافتم که قدرتی بیش از آن‌چه تصور می‌کردم در من و خیلی‌های دیگر هست، قدرتی که چون در نظر-اش داشته باشیم، کمتر از دردهای احتمالیِ آینده هراس به دل راه می‌دهیم.
بهترین آهنگ‌های قدیمی ایرانی
11- خلوتگه خیال با صدای داریوش رفیعی
می‌گویند داریوش رفیعی عاشق بوده، عاشقی که زندگی‌اش را به پای عشق داده‌است. قطعاً یکی از عواملی که موجب شده صدای داریوش رفیعی این‌چنین بر دل نشیند همان عشقی است که در دل داشته‌است- نکته‌ای که در بالا هم به آن اشاره کردم. عاشق اگر با صدایی زیبا ابیات زیر را بخواند و هم ملودی زیبا باشد و هم تنظیم، محال است که آن آهنگ به یکی از بهترین آهنگ‌های قدیمی ایرانی تبدیل نشود:
به هر بزمی، به هر جمعی، نظر کردم تو را دیدم
ز هر کویی، ز هر شهری، گذر کردم تو را دیدم
نشانی گر از هنر دیدم
تو را آن‌جا جلوه‌گر دیدم
به هر گلشن، رنگ و بو دیدم
نشانی از نقشِ او دیدم
به شامِ تارم هویدایی
به زیبایی همچو رؤیایی
10- چه بخواهی چه نخواهی با صدای دلکش
چه بخواهی چه نخواهی با صدای دلکش مصداق بارز آن کارهاست که گفتم برای ساخت‌شان زمان و زحمتی بسیار صرف شده‌است. هم ملودی‌ای زیبا دارد، هم ترانه‌اش عالی و دل‌انگیز است و هم زنده‌یاد دلکش آن را خوب اجرا کرده‌است. زنده‌یاد جلال همتی هم در آن آلبومی که به یاد دلکش منتشر کرد این ترانه را بازخوانی کرده و انصافاً او نیز به‌خوبی اجرا کرده‌است.
9- بی‌کس و تنها با صدای عماد رام
عماد رام از آن‌هاست که در موسیقی ایران به حق‌شان نرسیده‌اند. او کارهایی بسیار زیبا دارد. برای خوانندگانی متعدد آهنگ ساخته و خود نیز آن‌ها که برای خود ساخته را به بهترین شکل اجرا کرده‌است. یکی از آهنگ‌های کمیاب عماد رام که قطعاً یکی از بهترین آهنگ های قدیمی ایرانی است آهنگی‌ست با نام بی کس و تنها.
شعری بسیار زیبا دارد، ملودی‌اش به‌خوبی از سوراخ‌های پوست نفوذ کرده و بر شریانِ خون تأثیر می‌گذارد. گوش دهید و لذت ببرید، خصوصاً اگر درد تنهایی را با گوشت و پوست و استخوان‌تان حس کرده و می‌کنید:
بهترین آهنگ‌های قدیمی ایرانی
8- سفر کرده با صدای دلکش
سفر کرده یا کجا سفر رفتی از ماندگارترین آهنگ‌های دلکش است. لیستی از بهترین آهنگ های قدیمی ایرانی نمی‌توان تهیه کرد و نامی از آن نبرد:
7- الهه‌ی ناز با صدای بنان
الهه‌ی ناز نیز درست شرایطی همچون موسیقی پیشین دارد، هرچند که به‌نظر-ام زیباتر از موسیقی قبلی است. الهه‌ی ناز از بهترین کارهای زنده‌یاد بنان است، اما بهترین اثر او نیست، چه‌آن‌که بهترین اثر او را در ادامه با هم خواهیم دید که به نظر-ام بهترین آهنگ قدیمی ایرانی است:
6- آتش دل با صدای تاج اصفهانی
یکی از مزایایی که بازخوانی ترانه‌های قدیمی دارد این است که احتمال گوش‌دادن نسخه‌ی قدیمی آهنگ‌ها بعد از چندین دهه توسط نسل‌های جدید افزایش می‌یابد. کاری که معین با بازخوانی این آهنگ انجام داد به گوش‌دادن نسخه‌ی اصلی‌اش توسط نسل جوان کمک کرد. دل در آتش غم رخت تا که خانه کرد یکی از بهترین کارهای سنتی ایرانی است که استاد تاج اصفهانی با صدایی گیرا اجرای‌اش کرده‌است. عبدالحسین برازنده سازنده‌ی این آهنگ است و شعر آن کاری از حسن صدر سالک است.
5- شب انتظار با صدای داریوش رفیعی
ماندگارترین و مشهورترین آهنگ داریوش رفیعی همین شب انتظار است و حقا که بسیار زیبا و گیرا است. آن را در زیر بشنوید و لذت ببرید:
شب به گلستان تنها منتظرت بودم
باده‌ی ناکامی در هجر تو پیمودم
منتظرت بودم منتظرت بودم
4- آتش کاروان با صدای دلکش
آتش کاروان زیباترین کار دلکش و یکی از بهترین آهنگ های قدیمی ایرانی است. دلکش با قدرت هرچه‌تمام اجرای‌اش کرده، ملودی‌اش شاهکار است و شعری فوق‌العاده دارد. بیش از 1000 بار گوش داده‌ام‌اش، اما هنوز هم برای‌ام تازگی دارد. بیژن ترقی شعر زیبای‌اش را سروده و زنده‌یاد علی تجویدی ملودی ناب‌اش را ساخته‌است.
ازآن‌جا‌که زنده‌یاد جلال همتی هم این ترانه را بسیار زیبا اجرا کرده، اجرای او را هم در زیرِ اجرای دلکش قرار می‌دهم:
بهترین آهنگ‌های قدیمی ایرانی
3- سنگ خارا با صدای مرضیه
همکاری رحیم معینی کرمانشاهی با تمامی آهنگسازان قدرتمند ایرانی منجر به کاری فوق‌العاده شده‌است، اما از همه بهترشان از نگاه‌ام همین سنگ خارا با صدای مرضیه است. خواننده‌های زیادی در طی دهه‌های متمادی اجرای‌اش کرده‌اند، اما من هنوز هم نسخه‌ی اولیه‌اش با صدای مرضیه را می‌پسندم.
بسیار غمگین است و آهنگ غمگین جلادهنده‌ی روح و روان است.
بهترین آهنگ‌های قدیمی ایرانی
2- رؤیای هستی با صدای بنان
دو آهنگ اول فهرست‌مان هر دو با صدای بنان اند. تردیدی در این‌که این دو آهنگ را در رتبه‌های اول و دوم فهرست‌مان پیرامون بهترین آهنگ‌های قدیمی ایرانی قرار دهم نداشتم، اما در این که کدام اول باشد و کدام دوم تردید داشتم. بالأخره تصمیم‌ام برآن شد که کاروان رتبه‌ی نخست را داشته باشد و رؤیای هستی رتبه‌ی دوم را.
من پیش‌تر نوشتاری جداگانه در مورد رؤیای هستی و ارتباط‌اش با فلسفه‌ی شوپنهاور منتشر ساخته‌ام، پیشنهاد می‌کنم بخوانید-اش ==> رؤیای هستی و فلسفه‌ی شوپنهاور.
اسمعیل نواب صفا شعر بسیار زیبا و عمیق و فلسفی‌اش را سروده و موسیقی عالی‌اش کار حسینعلی ملاح است. صدای مخملی بنان این آهنگ را به یکی از بهترین آهنگ‌هایی که در تمامی سال‌های زندگی‌ام گوش کرده‌ام تبدیل کرده‌است.
1- کاروان با صدای بنان
اما بهترین آهنگ فهرست‌مان کاری‌ست با صدای بنان. صدای گرم و مخملی بنان تأثیری عظیم در این‌که این آهنگ را در رتبه‌ی نخست فهرست‌مان بگذارم داشته‌است، وگرنه اگر کسی جز او این را می‌خوانْد بعید می‌دانم که در رتبه‌ی نخست قرار-اش می‌دادم. هم شعر و هم ملودی بسیار زیبا هستند، اما چنان‌که گفتم تأثیر اصلی را صدای بنان گذاشته‌است. ترانه‌سرای این شاهکار رهی معیری است و ملودی ناب‌اش اثر مرتضی محجوبی. این موسیقی زیبا را در زیر بشنوید و لذت ببرید:
سخن پایانی
سلیقه‌مان در تفکرات مثلاً انتزاعی‌مان نیز تأثیرگذار است، چه رسد در انتخاب موسیقی‌هایی که عمدتاً کار دل است. اگر موسیقی‌ای قدیمی از ایران باب‌سلیقه‌تان است و در این فهرست نمی‌بیند-اش، لطفاً آن را با ما و کاربران به اشتراک بگذارید. قسمت نظرات از آنِ شماست.
همچنین بخوانید: بهترین موسیقی‌های کلاسیک
