گیاهخواری یا ویجیترینیسم (Vegeterianism) و پاک‌گیاهخواری یا وگانیسم (Veganism) اصطلاحاتی برای توصیف سبکی از زندگی هستند که اساس آن‌ها مخالفت با هرگونه استثمار حیوانات توسط انسان است. وگان‌ها، و گیاهخواران به‌صورت محدودتر، از مصرف هرگونه محصول حیوانی امتناع می‌کنند و این امتناع در راستای جهان‌بینی خاصی است. نگرش متفاوتِ وگان‌ها درباره‌ی حقوق حیوانات که رفتارشان را نسبت به این موجودات متحول می‌کند فواید متعددی برای همه‌ی انسان‌ها و حیوانات دارد که سلامتی تنها بخش کوچکی از آن‌هاست. در این نوشته می‌خواهم نگاهی اجمالی به فواید گیاهخواری داشته باشم.
هدف‌ام از معرفی اجمالی فواید گیاه خواری در این نوشته شکل‌دادن تصویری کلی از تبعات مثبت گیاهخواری برای افرادی‌ست که با این سبک زندگی آشنا نیستند. پیش‌تر در نوشته‌ای با عنوان «راهنمای گیاهخواری» سعی کرده‌ام به‌تفصیل درباره‌ی گیاه خواری و وگانیسم از جنبه‌های مختلف صحبت کنم، چنان‌چه می‌خواهید اطلاعات دقیق‌تر و جزئی‌تری درباره‌ی فواید گیاهخواری و درکل چیستی آن به‌دست آورید، می‌توانید به این نوشته مراجعه کنید. گذشته از این با مطالعه‌ی «تفاوت گیاهخواری و وگان» می‌توانید به‌طور کامل به تفاوت این دو پی ببرید.
فواید گیاهخواری چیست؟
همان‌طور که اشاره کردم گیاهخواری تنها یک رژیم غذایی نیست و درنتیجه تبعات آن تنها به سلامتی انسان برنمی‌گردد. به‌احتمال زیاد هدف شما از جست‌وجوی «فواید گیاهخواری» کسب اطلاع از فواید نخوردن گوشت، یا خوردن گیاهان، برای سلامتی است، اما خوب است بدانید گیاه خواری نه‌تنها برای سلامتی مفید است، بلکه می‌تواند از جنبه‌هایی مفید باشد که شاید هرگز به ذهن‌تان نرسیده باشد. فواید گیاهخواری گذشته از سلامتی شامل صرفه‌جویی در مصرف آب، کاهش گرمایش جهانی، کاهش گرسنگی جهانی، کاهش بیابان‌زایی، تغییر در سیستم ناعادلانه‌ی سرمایه و بسیاری موارد دیگر هم هست.
-
فواید گیاه خواری برای سلامتی
گیاهخواری خلاف باور بسیاری موضوعی تازه‌مطرح‌شده نیست و تاریخ آن به قرن‌ها پیش برمی‌گردد. بسیاری از افراد بر این باور هستند که انسان ذاتاً گیاهخوار است و پس از کشف آتش گوشت‌خوار شده. حتی اگر این ادعا اشتباه باشد، تقریباً هیچ تردیدی نیست که قدمت گیاهخواری به دست‌کم 500 سال پیش از میلاد، در زمان حیات فیثاغورس، برمی‌گردد. قصدم این نیست که در این نوشته به تاریخچه‌ی گیاهخواری بپردازم. هدف‌ام از ارائه‌ی این مقدمه این بود که بگویم افزایش تحقیقات علمی پیرامون گیاهخواری به‌معنی این نیست که دانشمندان با موضوعی جدید مواجه شده یا آن را مطرح کرده‌اند. به‌گمان‌ام علت اصلی افزایش تحقیقات علمی پیرامون فواید گیاهخواری افزایش آگاهی انسان‌ها و پیوستن شمار بیشتری از آن‌ها به جمع گیاهخواران است.
باری، به هرصورت در قرن اخیر تحقیقات علمی متعددی درباره‌ی فواید گیاهخواری صورت پذیرفته که بسیاری از آن‌ها به تأیید این رژیم غذایی برای سلامتی منتج شده‌اند و برخی هم به خلاف آن رسیده‌اند. این تنها گیاهخواری نیست که علم درباره‌ی آن اظهارات ضدونقیض دارد. تحقیقات پزشکی درباره‌ی تقریباً هر موضوعی ضدونقیض‌اند و این گذشته از جهت‌گیری‌های غیرعلمی، ناشی از ماهیت تحقیقات علمی است. تقریباً تمامی تحقیقات پزشکی برپایه‌ی استدلال استقرائی بنا شده‌اند. استقراء به‌معنی نتیجه‌گیری از جز به کل است و چنان‌چه برای تبیین یک موضوع تجربی به‌کار رود همواره احتمالی‌ست.
به‌عنوان مثال دانشمندان با بررسی ارتباط بین مصرف شیر و پوکی استخوان بین 1000 نفر متوجه می‌شوند که بین نخوردن شیر و پوکی استخوان ارتباط هست و سپس با استدلال استقرائی آن را به تمامی انسان‌ها، یا دست‌کم انسان‌هایی با شرایط مشابه افرادی که تحت آزمون بوده‌اند، تعمیم می‌دهند. گذشته از درستی یا نادرستی نتیجه‌گیری این مثال یک چیز روشن است و آن این که نمی‌توان حتی با آزمون یک جامعه‌ی آماری بزرگ از طریق استدلال استقرائی درباره‌ی یک پدیده‌ی تجربی، مثل سلامتی، نظر قطعی داد و همین می‌تواند باعث ایجاد نظریه‌های ضدونقیض علمی درباره‌ی یک موضوع واحد شود.
با این مقدمه خواستم بگویم که تاکنون به‌صورت قطعی برتری هیچ رژیم غذایی‌ای بر دیگری اثبات نشده و با توجه به ماهیت علم پزشکی هرگز قابل اثبات نخواهد بود. من در این نوشته به بعضی از فواید گیاهخواری برای سلامتی که طی تحقیقات علمی معتبر با نمونه‌های آماری بزرگ نتیجه شده‌اند می‌پردازم.
چند نمونه از فواید گیاهخواری برای سلامتی
1- رژیم غذایی گیاهی از نظر مواد مغذی اساسی غنی‌تر است. براساس تحقیقات متعدد علمی گیاهخواران مواد مغذی اساسی‌ای مثل آنتی‌اکسیدان‌ها، فیبر، پتاسیم، منیزیوم، ویتامین A، C، E و اسید فولیک بیشتری دریافت می‌کنند. [1] [2] [3]
2- رژیم غذایی گیاهی تأثیر قابل‌توجهی در جلوگیری از بروز یا مرگ‌ومیر ناشی از بیماری ایسکمیک قلبی و انتشار سرطان دارد. رژیم غذایی وگان احتمال بروز سرطان را تا 15 درصد کاهش می‌دهد. [4]
3- رژیم غذایی گیاهی نسبت به سایر رژیم‌های غذایی تأثیر بیشتری بر کاهش وزن دارد. [5]
4- براساس یک تحقیق 18 هفته‌ای رژیم غذایی کم‌چرب به بهبود وزن، چربی‌های پلاسما و قند افراد دیابتی کمک می‌کند. [6]
5- افرادی که رژیم غذایی گیاهی دارند پتانسیل قابل‌توجهی در محافظت در برابر چاقی دارند و همچنین خطر ابتلا به دیابت نوع 2 در آن‌ها کمتر است. [7]
6- رژیم غذایی وگان بر بیماری‌های دیابت نوع 2 و نارسایی کلیه تأثیر مثبت دارد، چرا که میزان قند خون وگان‌ها کمتر و حساسیت به انسولین در بدن این افراد بیشتر است. ریسک ابتلا به دیابت نوع 2 در افراد وگان بین 50 تا 78 درصد کمتر از سایر افراد است. [8] [9] [10] [11] [12] [13]
7- بعضی از تحقیقات نشان می‌دهند که رژیم غذایی وگان نسبت به رژیم‌های غذایی انجمن دیابت آمریکا، برنامه‌ی آموزش ملی کلسترول و انجمن قلب آمریکا تأثیر بیشتری بر کاهش سطح قند خون بیماران مبتلا به دیابت دارد. [14] [15] [16] [17]
8- تحقیقات بسیاری نشان از این دارند که وگان‌ها لاغرتر هستند و شاخص توده‌ی بدنی (BMI) کمتری دارند. [18] [19]
9- بسیاری از تحقیقات نشان می‌دهند که رژیم غذایی وگان نسبت به سایر رژیم‌های غذایی تأثیر بیشتری بر کاهش وزن دارد. [20] [21] [22] [23] [24]
10- رژیم غذایی وگان می‌تواند درد ناشی از آرتروز در بیماران مبتلا به این بیماری را کاهش دهد. [25]
11- رژیم غذایی وگان به‌سبب عدم استفاده از لبنیات احتمال ابتلا به سرطان پروستات را کاهش می‌دهد. [26]
برای آشنایی بیشتر با فواید گیاهخواری برای سلامتی می‌توانید مستندهایی که در این ارتباط ساخته شده‌اند را ببینید. پیش‌تر در نوشته‌ای با عنوان «بهترین فیلم‌ها درباره‌ی گیاهخواری و حقوق حیوانات» به چند تا از این مستندها اشاره کرده‌ام و با مراجعه به این نوشته می‌توانید با آن‌ها آشنا شوید.
-
فواید گیاهخواری و کاهش گرمایش جهانی
رژیم غذایی وگان با توقف تقاضا برای محصولات حیوانی که منبع اصلی تولید گاز متان در کره‌ی زمین هستند به کاهش گرمایش جهانی کمک قابل‌توجهی می‌کند. تحقیقات انجام‌شده طی 20 سال اخیر نشان می‌دهند که عامل اصلی گرمایش جهانی نه گاز کربن‌دی‌اکسید که گاز متان است. گاز متان می‌تواند حدود 12 سال در جو باقی بماند و تأثیر مخرب خود بر جو کره‌ی زمین را تا سال‌ها برجای بگذارد. همان‌طور که گفتم بیش از نیمی از گاز متان ناشی از دامپروری صنعتی است و توقف فعالیت این صنعت می‌تواند در حل بحران گرمایش جهانی نقش مؤثری داشته باشد.
-
نقش گیاهخواری در حل بحران آب
حدود 90 درصد از منابع آب شیرین کره‌ی زمین در صنایع کشاورزی و دامپروری استفاده می‌شود و این درحالی‌ست که بازده آب مصرف‌شده برای تولید محصولات حیوانی آن‌قدر پایین است که می‌توان ادامه‌ی این صنعت را هدردادن محض منابع محدود آب شیرین دانست. برای تولید یک کیلوگرم گندم تنها 962 لیتر آب لازم است و این درحالی‌ست که برای تولید یک کیلوگرم گوشت گوسفند 8763 کیلوگرم آب مصرف می‌شود. با توقف تقاضا برای محصولات حیوانی و جایگزین‌کردن آن‌ها با محصولات گیاهی می‌توانیم ضمن مصرف آب کمتر غذای بیشتری برای انسان‌ها تولید کنیم.
-
نقش گیاهخواری در حل مشکل گرسنگی جهانی
بیش از 1 میلیارد نفر از انسان‌های کره‌ی زمین با مشکل کمبود غذا و بیماری‌های مرتبط با آن درگیر هستند و این درحالی‌ست که بسیاری از منابع طبیعی، از جمله آب و زمین‌های کشاورزی صرف صنعت دامپروری می‌شوند. ارتباط بین استفاده از محصولات حیوانی و گرسنگی جهان این‌جاست که زمین موردنیاز برای تولید محصولات حیوانی به‌مراتب بیشتر از زمین مورد نیاز برای تولید محصولات گیاهی‌ست. به‌عنوان مثال برای تولید 1 کیلوگرم سیب‌زمینی تنها 1 هکتار زمین موردنیاز است، اما در 1 هکتار زمین تنها می‌توان 125 گرم گوشت تولید کرد.
این بازدهی ناکافی خود به گرسنگی جهانی و بحران آب دامن می‌زند. ما زمین‌های کشاورزی را صرف تولید غذای دام در دامپروری صنعتی کرده و سپس از گوشت، شیر و سایر قسمت‌های بدن این حیوانات به‌عنوان غذا استفاده می‌کنیم. این درحالی‌ست که می‌توانیم با کشت گیاهان بیشتر، به‌جای کشت غذای دام‌ها، مستقیماً غذای مورد نیاز انسان‌ها را تأمین و بدین‌ترتیب به حل مشکل گرسنگی جهانی کمک کنیم.
-
نقش گیاهخواری در کاهش جنگل‌زدایی
دامپروری صنعتی برای تولید غذای مورد نیاز دام نیاز به زمین‌های زراعی دارد. افزایش تقاضا برای غذاهای حیوانی از یک سو و فرسوده‌شدن زمین‌های زراعی قدیمی از سوی دیگر باعث می‌شوند صنعت دامپروری روی به سوی زمین‌های جدید آورد و با تخریب جنگل‌ها، زمین‌های زراعی بیشتری ایجاد کند. بسیاری از آتش‌سوزی‌های جنگل‌ها با همین هدف و به‌صورت عمدی شکل می‌گیرند. درحال‌حاضر بشر نزدیک به 70 درصد از جنگل‌های بارانی آمازون را با همین هدف نابود کرده و شتاب این جنگل‌زدایی هر سال بیشتر و بیشتر هم می‌شود. گذشته از این تخریب جنگل‌ها باعث افزایش گاز کربن‌دی‌اکسید کره‌ی زمین می‌شود، که خود در افزایش گرمایش جهانی و تبعات آن نقش دارد.
سخن پایانی
در این نوشته نگاهی اجمالی به فواید گیاهخواری داشتم. قطعاً فواید گیاهخواری بسیار بیشتر از مواردی‌ست که در این نوشته‌ی مختصر به آن‌ها اشاره شد و البته که مهم‌ترین فایده‌ی وگان‌بودن گسترش صلح و دوستی با جلوگیری از ستم‌های بی‌رحمانه‌ای‌ست که هر لحظه بر شمار زیادی از انواع حیوانات وارد می‌آید. ما توقع برقراری صلح و گسترش دوستی در جهان را داریم، درحالیکه لحظه‌لحظه‌ی زندگی ما همراه با دردهای غیرقابل باوری‌ست که بر حیوانات تحمیل می‌کنیم. ما خون می‌ریزیم و خون می‌خوریم و درعین‌حال چشم به آینده‌ی عاری از جنگ و خونریزی داریم. برقراری صلح کیفیت زندگی اکثر قریب‌به‌اتفاق انسان‌ها و حیوانات را بهبود می‌بخشد و بهترین راه رسیدن به این مقصود این است که برقراری صلح و تغییر جهان را از آشپرخانه‌های‌مان شروع کنیم.
- همچنین بخوانید: فرق گیاهخواری و وگانیسم
