۲۲ اگوست برابر با اولین روز شهریور از سوی وگان‌ها به‌عنوان روز جهانی شیر غیرلبنی یا شیر گیاهی شناخته می‌شود، اما متأسفانه در وب‌سایت‌های فارسی‌زبان تقریباً اصلاً به این موضوع پرداخته نمی‌شود، به‌همین‌علت تصمیم گرفتم به‌بهانه‌ی این روز مختصری درباره‌ی واقعیت صنعت شیر بنویسم. بسیاری از گیاهخوارها و حامیان حقوق حیوانات به‌علت نداشتن اطلاعات کافی پیرامون این صنعت استثمارگرانه شیر را عاری از خشونت می‌دانند، یا مثل صادق هدایت بر این باورند که شیر خلاف گوشت «زنده» است. در ادامه می‌بینیم که چنین نیست.
نگاهی به صنعت لبنیات
انواع لبنیات شامل شیر، ماست، پنیر، خامه، کره، شیرخشک و … یکی از پنج جزٔ اصلی هرم غذایی معرفی‌شده از سوی سازمان کشاورزی ایالات متحده‌ی آمریکا را تشکیل می‌دهند. کاربرد این خوراکی‌ها تا حدی در رژیم غذایی ما رایج است که عدم استفاده از آن‌ها دور از ذهن است و کمتر کسی‌ست که باور رایج مفید و ضروری‌بودن لبنیات برای سلامتی را زیر سوال برد. این درحالی‌ست که بسیاری از انسان‌ها به‌خاطر توقف ستم و استثمار حیوانات و سلامتی بیشتر مصرف هرگونه لبنیات را ترک کرده‌اند، البته با پیداکردن جایگزین‌هایی سالم، عاری از خشونت و خوش‌طعم، یعنی همان انواع شیر غیرلبنی که در ادامه معرفی‌شان خواهم کرد.
ادعا کردم که لبنیات خلاف باور رایج نه‌تنها ضروری نیست که مضر هم هست و گذشته از این تولید آن عیناً برابر با تحمیل شکنجه، درد و بیماری به حیوانات است. در ادامه خواهم گفت چرا. اما بهتر است ابتدا به صنعت لبنیات و ارتباط آن با حیوان‌آزاری بپردازیم و سپس به تحقیقات علمی‌ای که پیرامون مضرات لبنیات برای سلامتی انجام شده‌اند اشاره داشته باشیم.
ارتباط لبنیات با استثمار حیوانات و حیوان‌آزاری
اساس صنعت لبنیات در اکثر کشورهای جهان شیر به‌دست‌آمده از گاوهای شیرده است و این حیوانات قربانی اصلی صنعت خشن لبنیات هستند. بدیهی‌ست که برای این‌که یک گاو بتواند شیر بدهد باید زایمان داشته باشد، چرا که شیر هر پستاندار ماده‌ای زمانی ترشح می‌شود که او زایمان کرده باشد تا بتواند فرزند یا فرزندان خود را تغذیه کند، درست مثل انسان. بنابراین گاوهای شیرده در طول زندگی غم‌انگیز خود بارها به‌طور مصنوعی تلقیح می‌شوند تا بعد از زایمان بتوان با دوشیدن شیرشان، شیر و سپس سایر محصولات لبنی را تولید کرد.
از آن‌جا که هدف از تلقیح مصنوعی گاوهای شیرده استفاده از شیرشان در صنعت لبنیات است، گوساله‌ی متولدشده مانعی در این بین به‌شمار می‌آید، چرا که برای زنده‌ماندن به شیری که قرار است برای دامدار سودده باشد نیاز دارد و به همین علت بلافاصله از مادر خود جدا می‌شود. درصورتی‌که گوساله‌ی به‌دنیاآمده نر باشد برای کشتار به کشتارگاه فرستاده می‌شود، چون سودی برای صنعت لبنیات ندارد و اگر گوساله ماده باشد برای پرورش و تبدیل‌شدن به یک گاو شیرده شبیه به مادرش پرورش داده می‌شود.
گاو شیرده درطول زندگی خود بارها و بارها تلقیح مصنوعی می‌شود تا همیشه قدرت تولید شیر برای صنعت لبنیات را داشته باشد. درنتیجه‌ی زایمان‌های مکرر و شیردوشی‌های پیاپی به انواع بیماری‌ها مبتلا می‌شود و در انتها، زمانی‌که دیگر قدرت باروری و درنتیجه امکان تولید سود از طریق شیردهی ندارد، بیمار و رنجور روانه‌ی کشتارگاه می‌شود.
گاوهای شیرده به‌طور طبیعی حدود ۲۵ سال زندگی می‌کنند، اما طول عمر این موجودات بی‌گناه در صنعت لبنیات، با همه‌ی تلاش دامداران برای افزایش طول عمر باروری‌شان برای کسب حداکثر سود، به ۷ تا ۸ سال می‌رسد. گاوهای شیرده در زندگی خود به بیماری‌هایی مثل ورم پستان، انواع عفونت یا پوکی استخوان مبتلا می‌شوند و البته که در موارد بسیاری این بیماری‌ها بر سلامت شیر این حیوانات هم تأثیرگذار می‌گذارد و درنتیجه سلامتی مصرف‌کنندگان لبنیات را هم به خطر می‌اندازد.
خلاف باور رایج نه گاوها و نه هیچ پستاندار دیگری برای سالم‌بودن احتیاجی به دوشیده‌شدن، آن هم به‌دست گونه‌ی دیگر، ندارند. بیمار‌شدن گاوهای مزرعه بر اثر ندوشیدن شیر نتیجه‌ی دوشیدن شیرشان است، چرا که بدن گاو ماده بعد از زایمان متناسب با میزان شیر دوشیده‌شده، که به‌طور طبیعی باید توسط گوساله مکیده شود، ترشح می‌شود، اما مزرعه‌داران با دوشیدن شیر این گاوها برای مصارف خود، جدا از مصرف گوساله، باعث افزایش غیرطبیعی شیر گاو می‌شوند و نتیجتاً برای جبران این دخالت نابه‌جا مجبور به دوشیدن مکرر شیر آن گاو می‌شوند. البته این سخنان درباره‌ی گاوهای مزارع کوچک صادق است، نه دامداری‌های صنعتی، چرا که همان‌طور که گفتم در این دامداری‌ها گوساله‌ها از همان ابتدای تولد از مادرشان جدا می‌شوند.
ویدئوی زیر بهتر گویای وضعیت گاوهای شیرده در صنعت خشن لبنیات است.
نگاهی به نتیجه‌ی بعضی از تحقیقات علمی پیرامون مضرات لبنیات برای سلامتی
واقعیت بدیهی برای اکثر افراد جامعه ضروری و سالم‌بودن لبنیات برای بدن است. این چیزی‌ست که همیشه به ما گفته شده و تکرار آن باعث حک‌شدن این واقعیت به‌عنوان امری بدیهی شده و درنتیجه کمتر کسی از ما آن را زیر سوال می‌برد. به‌عنوان نمونه این‌که خوردن لبنیات برای رشد استخوان‌ها در دوران بلوغ و پیشگیری از پوکی استخوان بعد از آن برای ما آن‌قدر بدیهی‌ست که با شنیدن این جمله که مصرف لبنیات باعث پوکی استخوان می‌شود می‌خندیم، درحالی‌که بعضی از تحقیقات علمی این جمله را تأیید می‌کنند. در ادامه به بعضی از تحقیقات علمی درباره‌ی مضرات لبنیات برای سلامتی می‌پردازیم.
تحقیق انجام شده در سال ۲۰۲۰ در دانشگاه لوما لیندا در کالیفرنیا نشان داده است که مصرف حتی یک فنجان شیر در روز احتمال ابتلا زنان به سرطان پستان را تا ۵۰ درصد افزایش می‌دهد. [1]
براساس تحقیق انجام‌شده در دپارتمان تغذیه‌ی مدرسه‌ی سلامت عمومی هاروارد در بوستون آمریکا بین افزایش احتمال ابتلای مردان به سرطان پروستات و مصرف لبنیات ارتباط مستقیم وجود دارد. [2]
براساس تحقیقات انجام‌شده توسط جمعی از محققان از دانشگاه‌ها و مراکز علمی مختلف بین مصرف لبنیات و افزایش احتمال ابتلا به سرطان کبد رابطه‌ی مستقیم وجود دارد. [3]
براساس یک تحقیق انجام‌شده در دپارتمان پزشکی دانشگاه آوکلند هیچ ارتباط معناداری بین شکستگی استخوان و عدم مصرف لبنیات وجود ندارد. [4]
براساس تحقیقات جمعی از دانشمندان در دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی متعدد هیچ ارتباط معناداری بین عدم مصرف شیر در دوران بلوغ و شکستن استخوان لگن در سنین بالا وجود ندارد. [5]
براساس تحقیقات پزشکی گسترده‌ای که به نام پژوهش چین شناخته می‌شوند بین مصرف پروتئین شیر (کازئین) و افزایش احتمال ابتلا به انواع سرطان، دیابت و بیماری‌های قلبی ارتباط مستقیم وجود دارد. [6]
مصرف لبنیات باعث افزایش ریسک ابتلای کودکان به دیابت نوع یک می‌شود. [7]
براساس یک تحقیق جامع توسط دانشگاه‌های مختلف در سوئد مصرف لبنیات احتمال مرگ‌ومیر و شکستن استخوان‌ها را افزایش می‌دهد. [8]
براساس یک تحقیق انجام‌شده در یکی از مراکز تحقیقات پزشکی در واشنگتن بین مصرف شیر و آکنه ارتباط مستقیم وجود دارد. [9]
تحقیقات انجام‌شده پیرامون مضرات لبنیات برای سلامتی بسیار گسترده‌تر از این هستند و در این نوشته تنها به چند نمونه از آن‌ها اشاره کردم. اگرچه رسانه‌های قوی در این زمینه، مثل هر موضوع دیگری، در دست سرمایه‌دارانی‌ست که برای کسب حداکثر سود رفتارهای انسان‌ها از جمله عادت‌های غذایی‌شان را جهت‌دهی و کنترل می‌کنند، تحقیقاتی که نشان‌گر مضرات لبنیات برای بدن هستند همچنان درحال انجام‌اند و امیدوارم در آینده بیشتر و بهتر هم باشند.
معرفی جایگزین‌های شیر لبنی
همان‌گونه که اشاره کردم لبنیات کاربرد گسترده‌ای در صنایع غذایی و غذاهای خانگی دارد، اما حذف لبنیات به‌معنی ازدست‌دادن خوراکی‌هایی که با استفاده از آن‌ها تهیه می‌شوند نیست و وگان‌ها تقریباً هر چه که با استفاده از لبنیات درست می‌شود را با جایگزین‌کردن انواع شیر غیرلبنی تهیه و مصرف می‌کنند. بستنی، پنیر، خامه، ماست، کشک، کیک و خلاصه هر آن‌چه با لبنیات تهیه می‌شوند به‌صورت گیاهی بین‌غذاهای وگان‌ها هستند.
شیر سویا، شیر نارگیل، شیر بادام، شیر پسته، شیر بادام هندی، شیر جو دوسر، شیر شاهدانه و شیر برنج از رایج‌ترین انواع شیرهای غیرلبنی‌ای هستند که وگان‌ها از آن‌ها برای تهیه‌ی خوراکی‌هایی که غیروگان‌ها با لبنیات درست می‌کنند استفاده می‌کنند. در بسیاری از کشورهای جهان این شیرها به‌صورت کارخانه‌ای تهیه و مثل محصولات لبنی در فروشگاه‌ها عرضه می‌شوند.
متأسفانه در ایران شیرهای غیرلبنی کارخانه‌ای تنوع بسیاری از کشورهای خارجی را ندارند، اما خوشبختانه بعضی از کارخانه‌ها از جمله کارخانه‌ی «بکر» که سال‌هاست در زمینه‌ی تولید فرآورده‌های وگان فعال است یا کارخانه‌ی «دنیا» انواع شیر، پنیر، سس، کشک، ماست و البته سایر خوراکی‌هایی که غیروگان‌ها با لبنیات درست می‌کنند، مثل انواع کیک، شیرینی، بستنی و … را تولید و عرضه می‌کنند و باز هم خوشبختانه به‌خاطر فروش اینترنتی این محصولات در فروشگاه‌هایی مثل وجی‌بازار امکان دسترسی به آن‌ها برای تمامی افراد در همه‌ی شهرها وجود دارد.
گذشته از شیر غیرلبنی کارخانه‌ای و فرآورده‌های آن‌ها، همه‌ی افراد می‌توانند با حداقل امکانات انواع شیر لبنی مثل شیر سویا، شیر بادام، شیر پسته یا شیر بادام هندی را در منزل تهیه و در خوراکی‌هایی که به شیر احتیاج دارند استفاده کنند.
بعضی از فواید شیرهای غیرلبنی (گیاهی)
یکی از مهم‌ترین فایده‌های جایگزین‌کردن لبنیات با انواع شیر غیرلبنی جلوگیری از ورود قند شیر (لاکتوز) به بدن است. برای هضم‌شدن لاکتوز در بدن وجود آنزیمی به‌نام لاکتاز ضروری‌ست، درغیر‌این‌صورت فرد به بیماری‌های گوارشی مبتلا خواهد شد. خلاف باور رایج شمار انسان‌هایی که آنزیم لاکتاز کافی برای هضم لاکتوز ندارند بسیار زیاد است و بعضی از آمارها نشان‌گر این‌اند که ۷۵ درصد از انسان‌ها کمبود لاکتاز دارند و درنتیجه نمی‌توانند قند شیر را به‌خوبی هضم کنند.
آبی که در مجموع فرایند تهیه‌ی یک لیتر شیر لبنی نیاز است به‌مراتب کمتر از آب مورد نیاز برای تهیه‌ی همین مقدار شیر لبنی است و بنابراین با جایگزین‌کردن شیر لبنی با شیر غیرلبنی می‌تواند صرفه‌جویی قابل‌توجهی در آب داشت و به رفع بحران جهانی آب کمک کرد. بخش عمده‌ای از مشکل گرمایش جهانی به‌علت انتشار گاز متان در جو کره‌ی زمین است و دامپروری صنعتی عامل اصلی تولید و انتشار این گاز است، بنابراین با خودداری از مصرف لبنیات به حل مشکل گرمایش جهانی هم کمک خواهیم کرد. در «همه چیز درمورد گیاهخواری» می‌توانید بیشتر درباره‌ی ارتباط بین دامپروی صنعتی، بحران آب و گرمایش جهانی بخوانید.
شیرهای غیرلبنی عموماً چربی کمتری نسبت به لبنیات دارند و بدین‌ترتیب احتمال ابتلا به بیماری‌های ناشی از مصرف چربی زیاد را کاهش می‌دهند.
علاوه‌براین با پرهیز از مصرف محصولات لبنی مانع زندگی پر از رنج گاوهای شیرده را نجات می‌دهیم و مانع از استثمار و بهره‌کشی از آن‌ها و دزدیدن فرزندان‌شان می‌شویم.
سخن آخر
این تنها انسان است که بعد از بلوغ همچنان شیر می‌خورد، آن هم نه شیر انسان که شیر گونه‌ی دیگری و به هر طریق تلاش می‌کند چنین عمل خنده‌داری را برای سلامتی مفید و ضروری جلوه دهد. ممکن است این تنها انسان باشد که بعد از بلوغ به شیر گونه‌ی دیگر احتیاج دارد، اما تحقیقات علمی بسیاری خلاف این را اثبات می‌کنند و اگر قرار باشد صحت تحقیقات علمی را زیر سوال ببریم، می‌توانیم صحت همه‌ی آن‌ها، از جمله تحقیقات موید مفید و ضروری‌بودن لبنیات برای سلامتی، را به پرسش بکشیم و البته که باید به تحقیقاتی که از نظر مالی وابسته به صنایع تولید لبنیات هستند، بیش از هر چیز شک کرد.
مسلماً پی‌گیری منابع مالی یک تحقیق پزشکی و علمی تا رسیدن به تامین‌کننده‌ی مالی، کاری بسیار دشوار و اغلب غیرممکن است، اما همه می‌دانیم که رسانه‌ها را صاحبان سرمایه و قدرت در دست دارند و از آن برای افزایش ثروت و قدرت خود استفاده می‌کنند تا جایی که، مثلاً در آمریکا، حتی موفق شده‌اند حامیان حقوق حیوانات را در ذهن بعضی به‌عنوان تروریست معرفی کنند و این چنین است که کالین کمبل‌ها از بیم ازدست‌دادن منابع مالی پژوهش‌شان ، آرای خود را تعدیل می‌کنند و افرادی مثل باب تورس ناپدید می‌شوند.
