مروری بر بهترین کتاب‌های مارکسیستی

من در نوشتار پیشین پیرامون بهترین آثار برای آشنایی با فلسفه مارکس نوشتم و گفتم که در آینده‌ای نزدیک به معرفی بهترین کتاب‌ها درباره‌ی کل مارکسیسم خواهم پرداخت. این نوشتار به معرفی بهترین کتاب‌های مارکسیستی می‌پردازد. سعی می‌کنم از کتاب‌های ابتدایی شروع کنم و رفته‌رفته به کتاب‌هایی که دشوارتر و ژرف‌تر هستند برسم.

بهترین کتاب‌های مارکسیستی

فکر می‌کنم برای آن‌ها که مطلقاً با مارکسیسم آشنایی ندارد بهتر این باشد که لااقل چند کتاب اولیه‌ای که در نوشتار بهترین کتاب‌ها برای آشنایی با فلسفه مارکس معرفی کردم را بخوانند و سپس به این بخش بیایند و از کتاب‌هایی که در این نوشتار معرفی می‌کنم استفاده کنند؛ چراکه عمده‌ی کتاب‌هایی که پیرامون مارکسیسم نوشته شده‌اند باوجودی‌که سیر مارکسیسم پس از مارکس را پی می‌گیرند نگاهی ویژه به خود مارکس و انگلس دارند. به هر صورت، پس از مطالعه‌ی چند کتاب – لااقل 3 کتاب – نخست فهرست قبلی‌مان، از کتاب‌های زیر به ترتیب بهره ببرید:

1- مارکس و مارکسیسم

این کتاب کتابی بسیار مناسب برای تمرکزِ هم‌زمان روی عقاید مارکس و مارکسیسمِ پس از اوست؛ اما باید اعتراف کنم که بیش‌تر روی مارکسیسمی که در دوران خود مارکس زنده بود تمرکز دارد. بحث پیرامون انقلاب 1848 فرانسه، کمون‌ها، جامعه‌شناسی مارکسی، اقتصاد مارکسی، مانیفست کمونیست و ماتریالیسم تاریخی از جمله بحث‌های اصلی کتاب اند.

این کتاب را محمد رفیعی مهرآبادی به فارسی برگردانده و نشر خجسته چاپ و منتشر-اش کرده‌است.

2- اندیشه‌های مارکسیستی

محمد بشیریه کتابی دو جلدی دارد تحت  عنوان تاریخ اندیشه‌های سیاسی قرن بیستم. جلد نخست این کتاب به اندیشه‌های مارکسیستی در قرن بیستم می‌پردازد. این کتاب، کتابی بسیار مناسب برای تغییر و تحول اندیشه‌های مارکسیستی در قرن بیستم است. او در این کتاب پیرامون مارکسیسم ارتدوکس، مارکسیسم اگزیستانسیالیستی سارتر، مارکسیستم ساختارگرایانه‌ی امثال لویی آلتوسر، مارکسیسمِ روسی امثال لنین و استالین و البته مارکسیست‌هایی که به هگل نزدیک بودند می‌پردازند. بحث‌هایی هم پیرامون مارکسیسم و ارتباط‌اش با استعمار دارد.

در کل کتاب بسیار مناسبی است و واقعاً از بهترین کتاب‌های مارکسیستی محسوب می‌شود. این کتاب را نشر نی منتشر کرده‌است.

3- مارکسیسم غربی و مکتب فرانکفورت

این کتاب را رضا نجف‌زاده گزیده و البته بخش‌هایی از آن را از روی مقالات مختلف ترجمه کرده‌است. کتاب بیشتر روی مارکسیسم در قرن بیستم در اروپا و خصوصاً آلمان تمرکز دارد. مارکسیسم از نگاه مارکسیست‌های مشهوری همچون لوکاچ، بلوخ، آدورنو، بنیامین، گرامشی و نگری و هارت بررسی شده و توضیح داده‌شده‌است. احتمالاً می‌دانید که به نوعی عقاید هر یک از کسانی که نام برده‌شدند نزدیک به عقاید مارکسیستی است، اما بسیار هم با هم تفاوت دارند.

این کتاب را نشر قصیده‌سرا منتشر کرده‌است.

4- تروتسکی و تروتسکیسم

تروتسکی از چهره‌های شاخصِ مارکسیسم در قرن بیستم است. او اندیشه‌های مختص به خود داشت، هرچند که به‌شدت تحت تأثیر مارکس بود. عقاید او را عمدتاً با نام تروتسکیسم می‌شناسند. کتاب تروتسکی و تروتسکیسم به زندگی تروتسکی، تأثیر-اش در روسیه و البته عقاید-اش می‌پردازد.

کتاب حدود 200 صفحه است و از سری‌کتاب‌هایی است که یکی از آن‌ها «مارکس و مارکسیسم» است که در بالا معرفی‌اش کردم. این کتاب را هم همچون کتاب مارکس و مارکسیسم آقای محمد رفیعی مهرآبادی ترجمه کرده‌است.

5- جبر انقلاب

مارکس و بسیاری از پیروان‌اش باور داشتند که تاریخ سیری را طی می‌کند و دست‎‌آخر به هدفی می‌رسد. یکی از مراحل سیر تاریخ هم انقلاب است و در واقع انقلاب ضروری است. البته که تفسیرهایی وجود دارند مبنی بر این که مارکس به جبر تاریخ اعتقاد نداشته، اما در کل عقیده‌ی غالب این بوده که مارکس به جبر تاریخ اعتقاد داشته و بسیاری هم پس از او چنین اعتقادی داشته‌اند و دارند.

کتاب جبر انقلاب به نظریه‌ی دیالکتیک تاریخی مارکس و پیروان‌اش می‌پردازد و بحثی دارد پیرامون جبری‌بودن یا نبودن انقلاب. هگل، مارکس، انگلس، لنین، لوکاچ، تروتسکی و برخی از قرن‌بیستمی‌ها از جمله کسانی اند که در این کتاب عقایدشان پیرامون جبر تاریخ بررسی می‌شود.

این کتاب را جان ریز نگاشته و اکبر معصوم‌بیگی ترجمه‌اش کرده‌است. کتاب نسبتاً حجیم است [545 صفحه] و ارزش خواندن دارد.

6- سرگذشت مارکسیسم

سرگذشت مارکسیسم کتابی کلاسیک و دوجلدی است و واقعاً ارزش مطالعه دارد. نوجوان بودم که این کتاب را خواندم، اما نه دقیق و خوب. در کل کتاب خوبی است و احتمالاً در بهترین حالت بتوانید نسخه‌ی دست‌دوم‌اش را از دست‌دوم‌فروشی‌های انقلاب پیدا کنید. این کتاب را عذرا خطیبی نوشته و در آن به مباحث بسیاری پیرامون مارکسیسم پرداخته است. هم اصول مارکسیسم را گفته و هم البته نگاهی داشته‌است به تاریخ مارکسیسم و خصوصاً حکومت‌های مارکسیستی از جمله حکومت شوروی و چین.

7- پیامبر بی سلاح، مسلح و مطرود

کتاب پیامبر بی‌سلاح از کتاب‌های کلاسیک اندیشه‌ی مارکسیستی است. مقصود از پیامبر بی‌سلاح نه مارکس بلکه تروتسکی است و بنابراین کتاب تماماً روی زندگی و عقاید تروتسکی تمرکز دارد. اگر در مطالعه‌ی کتاب‌های بالا حس کردید تروتسکی می‌تواند فیلسوفی مهم برای شما باشد بد نیست این کتاب پیامبر بی‌سلاح را مطالعه کنید. آیزاک دویچر نویسنده‌اش است و محمد وزیر ترجمه‌اش کرده‌است.

8- مارکسیسم جامعه‌شناسانه

این کتاب هم کتابی مناسب برای آشنایی با مارکسیسم در قرن بیستم است، اما چنان‌که از عنوان‌اش پیداست بیشتر روی جامعه‌شناسیِ مارکسیستی تمرکز دارد. پولانی، گرامشی، لنین و سنتز از جمله کسانی اند که بیش‌تر در مورد عقایدشان بحث شده و عمدتاً کتاب قیاسی‌ست میان عقاید این افراد.

این کتاب نوشته‌ی مایکل بوراوی است و محمد مالجو ترجمه‌اش کرده‌است..

9- جریان‌های اصلی در مارکسیسم

این کتاب را تازه شروع به مطالعه‌اش کرده‌ام. مهم‌ترین ویژگی‌اش این است که کتابی موجز نیست بلکه نویسنده‌اش – لشک کولاکوفسکی – بسیاری از نحله‌ها و ماجراهای مربوط به مارکسیسم را معرفی کرده و پیرامون‌شان توضیح داده‌است. از بهترین کتاب‌هایی است که خونده‌ام – البته در حال خواندن‌اش ام. جریان‌های اصلی در مارکسیسم را آقای میلانی به فارسی برگردانده‌است.

چند کتاب مهم و البته دشوار از مارکسیست‌ها و کمونیست‌ها

در قرن بیستم یک سری از فلاسفه و اندیشمندان پیروانی پیدا کرده بودند و عمدتاً هم عقایدشان بر پایه‌ی مارکس بود. مائو، تروتسکی، لنین، لوکاچ، گرامشی، لوکزامبورگ، بلوخ و بسیاری دیگر را می‌توان از جمله‌ی این افراد دانست. کتاب‌های این افراد گاه از جزوه‌ای بالاتر نبود و گاه کتابی بود 800 صفحه‌ای. فی‌المثل کتاب تاریخ و آگاهی طبقاتی از کتاب‌های مهم نزد مارکسیست‌ها است. این کتاب اثر لوکاچ است و تبیینی برای بحث مارکس پیرامون آگاهی طبقاتی است، آگاهی طبقاتی‌ای که از نگاه مارکس و لوکاچ فقط کارگران می‌توانند به آن دست پیدا کنند و نه سایر طبقات – مثلاً بورژواها.

کتاب امپریالیسم بالاترین مرحله‌ی سرمایه‌داری کتابی مشهور از لنین است که بد نیست آن را هم مطالعه کنید. این کتاب هم از مهم‌ترین کتاب‌های مارکسیستی محسوب می‌شود. همچنین کتاب کار دیونیسوس اثر هارت و نگری که از جمله نومارکسیست‌ها هستند می‌تواند گزینه‌ای مناسب باشد.

در آخر بد نیست دو کتاب دیگر معرفی کنم. یکی کتاب مارکس و سیاست مدرن اثر بابک احمدی که در نوشتار پیشین هم معرفی‌اش کردم. این کتاب هم نگاهی به سیر مارکسیسم پس از مارکس دارد. کتاب فرهنگ‌نامه‌ی اندیشه‌ی مارکسیستی هم کتابی مناسب است. این کتاب نوشته و ویراسته‌ی چند نفر است، اما تمامی‌اش را اکبر معصوم‌بیگی ترجمه کرده‌است. کتاب حدود 800 صفحه است.

پ.ن: کتاب‌های خود مارکس را نیاوردم، چراکه بدیهی است که کسی که به دنبال آشنایی با مارکسیسم است حتماً باید کتاب‌های مارکس را هم بخواند.