یحیی مهدوی یکی از قدیمی‌ترین فلسفه‌دانان ایران بود. او هم آثاری نگاشت و هم آن که بسیاری از آثار را به فارسی برگرداند. کتاب شکاکان یونان اثری از زنده‌یاد یحیی مهدوی است، اثری که به بررسی شکاکیت فلسفی در دوران قبل از سقراط و پس از سقراط تا آکادمی جدید می‌پردازد. فکر می‌کنم کسانی که در ایران نوآموز فلسفه هستند بد نیست این کتاب را بخوانند و با کلیت شکاکیت در دوران باستان آشنا شوند.
فصول کتاب شکاکان یونان
کتاب از یک مقدمه‌ی نسبتاً طولانی برخوردار است، مقدمه‌ای که نویسنده در آن به غور در افکار فلاسفه‌ی پیش از سقراط پرداخته و نشان می‌دهد که باوجودی‌که جز سوفسطاییان هیچ‌یک از فلاسفه‌ی قبل سقراط شکاک نبوده‌اند، افکارشان روی افکار سوفسطاییان – از جمله پروتاگوراس و گرگیاس و کراتیلوس – تأثیر گذاشته و لذا همانطور که کل فلسفه‌ی غرب بی‌تأثیر از ماقبل‌سقراطی‌ها نیست، شکاکان هم هیچ‌زمان بی‌تأثیر از آن‌ها نبوده‌اند.
نویسنده در همین مقدمه منظور خود از شکاکیت را هم می‌رساند. البته که شکاکیت فلسفی شکاکیتی نیست که برخی صرفاً به‌سبب مزاجِ بدگمان خود دارند، بل منظور نویسنده از شکاکان
متفکرانی است که در امکان حصول شناسایی و یقین تردید روا داشته‌اند، و در این‌که آن‌چه ما ادراک می‌کنیم عین واقعیت و حقیقت است شک کرده‌اند. در مقابل اینان، متفکران و فیلسوفانی که در امکان شناسایی و حصول علم و یقین تردید و شک نکرده‌اند و انسان را قادر به ادراک حقیقتِ اشیاء می‌دانسته‌اند، اصحاب جزم و یقین خوانده شده‌اند. [یحیی مهدوی، شکاکان یونان، تهران، نشر خوارزمی، 1376، ص 10]
پس از ذکر مقدمه، نویسنده به بحث در باب شکاکیت در آثار و اندیشه‌های فلاسفه‌ی پس از سقراط از جمله خود سقراط، افلاطون، ارسطو، کلبی‌ها، کورنئانیان و حوزه‌های سقراطی کوچک می‌پردازد. البته که نویسنده افلاطون و ارسطو را به‌مثابه‌ی شکاک معرفی نمی‌کند بل به نقدهای آنان به شکاکیت و در کل مباحث‌شان در باب شکاکیت می‌پردازد. می‌دانید که بخش عمده‌ای از رسالات افلاطون پاسخ به سوفسطاییان است و بنابراین بحث‌های زیادی در رسالات افلاطون در باب شک‌گرایی اخلاقی و شک‌گرایی معرفت‌شناختی وجود دارند. شوربختانه نویسنده به شکاکیت در نظرگاه فلاسفه‌ی سوفسطایی آن‌چنان که باید نپرداخته، در حالی که جای آن بود که در باب عقاید آنان بیش از آن که نگاشته بحث می‌کرده است.
پس از بحث در باب فلاسفه‌ای که نام بردم، نویسنده گریزی مختصر به اپیکور و پیروان او می‌زند و پس از آن به شکاکان اصلی یونان یعنی پیرهون، تیمون، اعضای آکادمی جدید [از جمله آرخه‌سیلاس و کارنئادس] و همچنین یک سری مکتب دیگر در قرن نخست قبل از میلاد و دو قرن نخستِ بعد از میلاد می‌پردازد.
در پایان هم بحث مختصر نویسنده در باب عقاید خود او حول شکاکیت می‌آید.
آیا کتاب شکاکان یونان کتاب ارزش‌داری است؟
پاسخ من به این پرسش مثبت است. در زبان فارسی کتاب‌های زیادی در باب نسبی‌گرایی یا شکاکیت نگاشته یا ترجمه نشده‌اند و لااقل این معدود کتاب‌ها در این موضوعات را می‌بایست مورد توجه قرار داد.
کتاب نظم خوبی دارد و نویسنده‌ی آن به کلیات بحث مسلط است و البته از زنده‌یاد مهدوی جز این هم انتظاری نیست. در کل برای آشنایی با شاخه‌های حاشیه‌ایِ فلسفه‌ی یونان بسیار کتاب به‌دردبخوری است. می‌دانید که در کتاب‌های تاریخ فلسفه چندان به شکاکان اهمیت نمی‌دهند و هر گاه که بحث در باب فلسفه‌ی یونان است بحث در باب هراکلیتوس، پارمنیدس، کسنوفانس، دموکریتوس، سقراط، افلاطون، ارسطو، رواقیان و اپیکوریان است که البته هیچ‌یک از این‌ها شکاک نبوده‌اند.
البته که کتاب می‌توانست بحث بیش‌تری در باب سوفسطاییان داشته باشد و همچنین نویسنده می‌توانست گریزی از شکاکیان یونان به شکاکان پست‌مدرن بزند و شباهت‌ها و تفاوت‌های افکار آن‌ها را با یکدیگر نشان‌مان دهد.
بحث پایانی کتاب هم که عقاید خود نویسنده هستند چندان راضی‌کننده – البته از نظرگاه نویسنده‌ی این سطور – نیست. زنده‌یاد مهدوی البته که شکاک نبوده‌اند و از این رو در صفحات پایانی کتاب استدلال‌های اصلی شکاکان را گردمی‌آورند و در باب آن‌ها به طور مختصر بحث می‌کنند و البته به انتقاد از آن استدلال‌ها می‌پردازند. به باور جناب مهدوی و البته بسیاری از فیلسوفان و فلسفه‌دانان دیگر شک کامل محال است. او همچنین در بحث‌های‌اش به بررسی مفهوم «یقین» می‌پردازد و از راه آن به انتقاد از شکاکان مشغول می‌شود.
محتویات کتاب و محتویات بخش پایانی کتاب را لو نمی‌دهم و امیدِ این را دارم که خوانندگان این کلمات به‌زودی کتاب شکاکان یونان از یحیی مهدوی را تهیه کنند و به مطالعه‌ی آن بپردازند. پس از مطالعه‌ی کتاب اگر دوست داشته باشید می‌توانیم در زیر این نوشتار به بحث و گفت‌وگو بپردازیم.
مشخصات کتاب شکاکان یونان
- نویسنده: یحیی مهدوی
- ناشر: انتشارات خوارزمی
- موجودیت: در بازار قابل یافت است
- تعداد صفحات: 174 ص
