پیرامون فیلم جوکر 2019 نقد و بررسی و تحلیل‌های بسیاری نوشته شده و من نیز پیش‌تر نوشته‌ای را به بررسی این فیلم اختصاص داده‌ام، اما این فیلم ناگفته‌ها بسیار دارد، نکاتی که با دانستن‌شان محتوای فیلم را بهتر دریافت می‌کنیم و بیش از پیش هوش و هنر تام فیلیپس کارگردان و فیلمنامه‌نویس و واکین فینیکس بازیگر نقش اول فیلم که در شکل‌گیری شخصیت جوکر نقشی کلیدی داشته پی می‌بریم. در این نوشته قصد دارم به نکات فیلم جوکر 2019 که احتمالاً حین تماشای فیلم برای اولین بار یا حتی چندمین بار به آن‌ها دقت نکرده‌اید بپردازم و همچنین به نکات دیگری که می‌توانند در درک و دریافت مفهوم فیلم کمک کنند اشاره کنم.
نکاتی درباره‌ی کارگردانی فیلم جوکر
1- در طول فیلم‌برداری فیلم جوکر تغییرات نسبتاً زیادی در فیلمنامه ایجاد شده و حتی در بعضی قسمت‌ها دیالوگ‌های بازیگران تغییر کرده است و این درباره‌ی نقش سوفی بیش از همه اتفاق افتاده که البته بنا به گفته‌ی زازی بیتز بازیگر این کاراکتر این تغییرات ناگهانی او را اذیت نکرده‌اند و حتی خود برای بهترشدن این کاراکتر با کارگردان همکاری کرده است.
2- در تیتراژهای ابتدا و انتهای فیلم نام عوامل آن ذکر نمی‌شود، اما نام چند نفر از آن‌ها بر صفحه‌ی تلویزیون در سکانس بازگشت آرتور از ملاقات با سوفی دیده می‌شود.
3- به‌وضوح پیداست که واکین فینیکس و تاد فیلیپس تمام تلاش خود را کرده‌اند تا در هر سکانس به‌فراخور همان سکانس خنده‌های عصبی را به‌شکلی طراحی و اجرا کنند که همراه با مقداری گریه و رنج هم باشد، اما این‌طور نیست که خنده و گریه هر دو همیشه به یک میزان در شخصیت آرتور فلک نمود پیدا کرده باشند. خنده‌ی عصبی آرتور در اتوبوس هنگام خنداندن کودک اگرچه تا حد کمی نشان از رنج او دارد، به‌اندازه‌ی خنده‌ی عصبی حین اجرای استندآپ کمی دردناک نیست. در بین تمامی خنده‌های عصبی آرتور، خنده هنگام اطلاع او از گذشته‌ی خود و مادرش بیش از همه حاوی رنج و گریه است.
4- تام فیلیپس کارگردان فیلم علاقه‌ی زیادی به مارتین اسکورسیزی دارد و در ساخت فیلم جوکر از دو فیلم راننده تاکسی و سلطان کمدی، که رابرت د نیرو، در نقش موری فرانکلین در فیلم جوکر، در هر دو ایفای نقش کرده، الهام گرفته است.
5- The End نمایش‌داده‌شده در پایان فیلم درست شبیه به پایان فیلم همشهری کین به کارگردانی ارسلن ولز است و اگر خوب دقت کنیم این دو فیلم شباهت‌هایی هم به هم دارند. هر دوی این فیلم‌ها ریشه‌ی وقایع حال را به‌نوعی به دوران کودکی شخصیت‌های اصلی فیلم ارجاع می‌دهند.
نکاتی درباره‌ی واکین فینیکس بازیگر نقش آرتور فلک/جوکر
6- از جالب‌ترین نکات فیلم جوکر یکی این است که واکین فینیکس بازیگر کاراکتر آرتور فلک یا همان جوکر برای بازی در این نقش بیش از 23 کیلو وزن کم کرده و برای این کار از همان پزشکی کمک گرفته که او را برای کم‌کردن وزن برای بازی در فیلم مستر یا استاد کمک کرده بوده است.
7- واکین فینیکس و هث لجر که هر دو برای ایفای نقش کاراکتر جوکر برنده‌ی جایزه‌ی اسکار شده‌اند، دوستان نزدیکی بوده‌اند. این از معدود دفعاتی‌ست که بازیگران یک کاراکتر هر دو برنده‌ی جایزه‌ی اسکار می‌شوند.
8- بنابه‌گفته‌ی واکین فینیکس سخت‌ترین بخش نقش‌اش در فیلم جوکر خنده‌های عصبی آرتور فلک بوده. او برای اجرای ایده‌آل این خنده‌ها کتاب‌هایی درباره‌ی افرادی با این مشکل روانی خوانده و فیلم‌هایی در این ارتباط دیده و ساعت‌ها انواع خنده را با تاد فیلیپس امتحان کرده است. او در طول فیلم مجموعاً 5 دقیقه و 27 ثانیه خندیده که نسبت به سایر کاراکترهای جوکر بیشترین است.
9- نقش آرتور فلک در سال 2017 به واکین فینیکس پیشنهاد شده، او با تأخیر بسیار زیاد آن را پذیرفته و حتی برای پذیرفتن آن از مادرش هم نظر خواسته است. لئوناردو دیکاپریو یکی از دیگر گزینه‌ها برای ایفای این نقش بوده است. لئوناردو دیکاپریو از دوستان واکین فینیکس و از رقبای او برای دریافت جایزه‌ی اسکار بهترین بازیگر نقش اول مرد سال 2020 است.
10- واکین فینیکس برای اجرای رقص‌های فیلم از ری بوگلر (Ray Bolger) هنرپیشه‌ی سینما و تلویزیون و خواننده الهام گرفته است.
نکاتی درباره‌ی شخصیت آرتور فلک/جوکر
11- خنده‌های آرتور و جوکر به فرم‌های مختلفی تعریف و اجرا شده‌اند. مثلاً خنده‌های عصبی و خنده‌های مصنوعی، یعنی خنده‌های دو سکانس رفتن آرتور فلک پیش مدیر شرکت و حضورش در استندآپ کمدی در یک کافه، متفاوت از یکدیگر هستند و حتی، همان‌طور که گفتیم، خود خنده‌های عصبی هم شبیه به هم نیستند.
12- با بررسی دقیق‌تر خنده‌های جوکر به این نکته‌ی جالب پی می‌بریم که هر کجا که موضوع خنده بر سر موضوعی‌ست که دیگران خنده‌دار می‌دانند و به آن می‌خندند یا خنده‌دار نمی‌دانند و نمی‌خندند، رفتار آرتور کاملاً غیرعادی‌ست و حالتی تمسخرآمیز دارد. بارزترین نمونه‌ی این خنده‌ها خنده حین بستن دکمه‌ها برای رفتن پیش رئیس و دیگری خنده هنگام حضور در استندآپ کمی یک کمدین دیگر در کلاب پوگو هستند.
13- آخرین باری که آرتور به خنده‌ای عصبی دچار می‌شود زمانی‌ست که او از گذشته‌ی خود آگاه شده، سراغ سوفی می‌رود و سپس، درحالی‌که روی کاناپه نشسته و سعی در پک‌زدن به سیگار دارد، دچار حمله‌ی شدید خنده می‌شود. پس از آن آرتور تبدیل به جوکر می‌شود و دیگر دچار این خنده‌های عصبی نمی‌شود. درواقع می‌توان یکی از مرزها بین دو شخصیت آرتور و جوکر را درست در زمان توقف خنده‌های عصبی تشخیص داد.
14- در 10 سکانس از فیلم شاهد رقص آرتور فلک و جوکر هستیم و این نشان از اهمیت زیاد این عنصر در فهم فیلم و تحلیل رفتارهای این کاراکتر دارد. شاید سکانس رقص آرتور فلک در حمام، بعد از قتل‌های مترو نامربوط و اضافی به‌نظر آید، اما این رقص آرتور برگرفته از ورزش تای‌چی‌چوان، نوعی ورزش رزمی چینی‌ست. یکی از اهداف اساسی ورزش تای‌چی‌چوان هماهنگ‌کردن انرژی در بدن، کاهش تنش و هماهنگ‌کردن آن با طبیعت است و آرتور، خواسته یا ناخواسته، از این حرکات برای رهایی از تنش بسیار بزرگی که پس از قتل‌های مترو با آن مواجه شده استفاده می‌کند.
این سکانس شاید در نگاه اول بی‌اهمیت یا حتی اضافه جلوه کند، اما حقیقتاً یکی از مهم‌ترین سکانس‌های فیلم است. این سکانس در ابتدا تنها شامل پنهان‌شدن آرتور در حمام، پنهان‌کردن اسلحه و شستن دست‌وصورت بوده، اما فیلیپس با مشورت فینیکس به این نتیجه رسیده‌اند که این طراحی برای چنین موقعیتی کافی نیست. رقص در این سکانس نمود بارزی از آغاز تغییر شخصیت آرتور فلک به جوکر است.
15- آرتور فلک در هیچ‌یک از صحنه‌های فیلم، به‌غیر از اولین سکانس فیلم هنگام گریم روبروی آینه، اشک نمی‌ریزد.
16- یکی از تغییرات در رفتار آرتور فلک پس از تبدیل‌شدن جوکر نحوه‌ی دویدن اوست. آرتور هنگام تعقیب پسرهای نوجوانی که در ابتدای فیلم تابلوی او را می‌دزدند یا پس از قتل‌های مترو به‌معنی‌واقعی‌کلمه شبیه به یک دست‌وپاچلفتی می‌دود، اما حین تعقیب‌وگزیر پلیس پیش از رفتن به برنامه‌ی موری این‌گونه نیست و حتی بعد از تصادف با یک اتومبیل در خیابان بلافاصله برمی‌خیزد و با بالارفتن از پله‌های مترو به دویدن ادامه می‌دهد.
17- آرتور فلک چپ‌دست است، اما واکین فینیکس خود راست‌دست.
18- گرچه شخصیت جوکر فیلم جوکر و جوکر شوالیه‌ی تاریکی برمی‌خیزد فاصله‌ی بسیاری با هم دارند، دارای وجوه مشترکی هم هستند. داشتن خنده‌ی همیشگی یکی از این اشتراکات است که خود را در بارزترین وجه زمانی نمایانگر می‌سازد که جوکر پس از تصادف با خونی که از بینی و دهان‌ش جاری‌ست لبخندی روی لب‌های‌اش ایجاد می‌کند.
نکاتی درباره‌ی موسیقی در فیلم جوکر
19- Guðnadóttir موسیقی متن فیلم جوکر را بدون خواندن فیلمنامه تنظیم کرده است. سکانس رقص پس از قتل‌های مترو بر اساس موسیقی تنظیم‌شده توسط او تغییراتی داشته است. همان‌طور که اشاره کردم این سکانس در فیلمنامه‌ی اولیه براساس پنهان‌کردن اسلحه و شستن صورت آرتور نوشته شده، اما با توجه به موسیقی متن و با پیشنهاد واکین فینیکس به رقص او تغییر پیدا کرده است. Guðnadóttir برای ساخت موسیقی متن فیلم جوکر برنده‌ی جایزه‌ی اسکار بهترین موسیقی متن شد.
20- فهرست آهنگ‌هایی که در فیلم جوکر 2019 استفاده شده‌اند، به غیر از موسیقی متن رسمی فیلم، به‌صورت زیر است:
- موسیقی‌ای که نوازنده‌ی پیانو در ابتدای فیلم همراه با رقص آرتور در نقش فلک می‌نوازد: Temptation Rag از Henry Lodge
- موسیقی مربوط به اولین ملاقات آرتور با سوفی:
- The Moon Is a Silver Dollar از LAWRENCE WELK
- موسیقی مربوط به سکانس بازگشت آرتور از ملاقات تخیلی با سوفی، در حالی‌که او پنی را برای رفتن به اتاق‌خواب‌اش همراهی می‌کند:
- That’s Life از ELLIS DRANE
- موسیقی کلیپی که آرتور حین رقص با اسلحه مشغول تماشای آن است:
- Slap That Bass از Fred Astaire
- موسیقی مربوط به اجرای آرتور در بیمارستان کودکان:
- If You’re Happy and You Know It از little baby bum
- آهنگی که یکی از پسران جوان در مترو زمزمه می‌کند:
- Send In the Clowns از FRANK SINATRA
- موسیقی پس اخراج‌شدن آرتور و خروج او برای همیشه از محل کار:
- My Name Is Carnival از JACKSON C. FRANK
- موسیقی مربوط به اجرای آرتور در استدآپ کمدی در پوگوز:
- Smile از JIMMY DURANTE
- موسیقی فیلم عصر جدید، فیلمی که در سالن نمایشگی که آرتور تامس وین را در آن ملاقات می‌کند در حال پخش است:
- Modern Times (E. Powell and D. Raksin for orchestra): The Night Watchmen – Skating – Intruders از DAVID RAKSIN, CHARLIE CHAPLIN, EDWARD POWELL, NDR RADIOPHILHARMONIE, TIMOTHY BROCK
- موسیقی مربوط به پیش از رفتن جوکر به برنامه‌ی موری در حال گریم و در انتهای فیلم ملاقات با بازجوی بیمارستان روانی:
- That’s Life از FRANK SINATRA
- رقص جوکر روی پله‌ها:
- Rock & Roll Part 2 از GARY GLITTER
- موسیقی مربوط به ابتدای حضور جوکر در برنامه‌ی موری:
- Smile نسخه‌ی اینسترومنتال از ELLIS DRANE AND HIS JAZZ ORCHESTRA
- موسیقی مربوط به سکانس انتقال جوکر به اداره‌ی پلیس پس از برنامه‌ی موری:
- White Room از CREAM
ویدئوی زیر Slap That Bass از فرد آستر (Fred Astraire) طراح رقص، بازیگر، خواننده و کاگردان سینما و تئاتر است که در یکی از سکانس‌های فیلم جوکر 2019 استفاده شده است. این ویدئو هم از نظر محتوای شعر به فیلم نزدیک است و هم با علاقه‌ی زیاد جوکر به رقص هماهنگ است.
نکاتی درباره‌ی خیالی‌بودن فیلم جوکر 2019
21- بدیهی‌ست که بعضی از اتفاقات فیلم در ذهن آرتور رخ می‌دهند. حضور در برنامه‌ی موری فرانکلین به‌عنوان تماشاچی و رابطه با سوفی بارزترین این اتفاقات هستند.
22- در ابتدای فیلم می‌بینیم که آرتور در یک بیمارستان روانی و درحال کوبیدن سر خود به دیوار است. او در سکانس‌های بعد یک بار پس از اخراج‌شدن از کار حین تماس با مدیرش در کیوسک تلفن و یک بار برای گرفتن پرونده‌ی مادرش از مسئول بایگانی بیمارستان این کار را تکرار می‌کند و این، این احتمال که کل داستان در تخیل او رخ داده باشد را تقویت می‌کند.
نکاتی درباره‌ی شباهت‌های بین فیلم جوکر 2019 و سایر فیلم‌ها و داستان‌های جوکر
23- یکی دیگر از نکات فیلم جوکر این است که ماجرای فیلم جوکر در شهری به نام «گاتهام» اتفاق می‌افتد و این درست نام شهری‌ست که در داستان‌های کمیک جوکر و بتمن در آن زندگی می‌کنند.
24- توماس وین پدر آرتور در داستان کلاسیک پدر بروس وین یعنی همان بتمن است که همراه همسرش به‌دست جوکر به‌قتل می‌رسد. صحنه‌ی قتل همسر تامس در بیشتر داستان‌های مصور و فیلم‌ها به یک شکل، معمولاً همراه با پاره‌شدن گردنبند مرواریدش، است.
25- نام مددکار اجتماعی‌ای که آرتور در ابتدای فیلم دو بار به او مراجعه می‌کند Debra Kane است و این درست نام مشاوری‌ست که به بروس وین در مواجه‌شدن با مشکل از دست دادن والدین‌اش کمک می‌کند. Benjamin Stoner پزشک پنی فلک هم یکی از دیگر شخصیت‌های داستان‌های کمیک جوکر است.
26- اسم یکی از دو کارآگاهی که مشغول پیداکردن مسئول قتل‌های مترو هستند بروک (Burke) است و این نام یکی از شخصیت‌های حاضر در داستان جوکر است.
27- اسم بیمارستان روانی‌ای که دشمنان جوکر در آن خانه دارند «Arkham Asylum» است که شباهت زیادی به اسم بیمارستانی دارد که مادر آرتور یعنی پنی در آن بستری بوده است، «Arkham State Hospital».
28- تابلویی که بالای تلویزیون آپارتمان جوکر موقع تمرین برای حضور در برنامه‌ی موری دیده می‌شود، درست تابلویی‌ست که در فیلم بتمن مربوط به سال 1989 هنگام بازدید جوکر، با بازی «جک نیکلسون»، از موزه دیده می‌شود.
سایر نکات جالب فیلم جوکر 2019
29- شهر نیویورک، که معمولاً آن را الگوی واقعی گاتهام‌سیتی می‌دانند، در سال 1981 واقعاً دچار بحران زباله‌ها، بحرانی که در فیلم به آن اشاره می‌شود، بوده است.
30- یکی از نقاط مبهم فیلم این است که آیا آرتور سوفی را به‌قتل رساند یا خیر. آرتور از زمانی که مادر خود را به‌قتل رساند دچار تغییراتی شد که ویژگی‌های جوکر هستند و تا پیش از آن این ویژگی‌ها در او مشاهده نمی‌شوند، حتی هنگام مراجعه به آپارتمان سوفی. عدم بروز خنده‌های عصبی بارزترین این ویژگی‌هاست، خصوصیتی که بعد از خروج از آپارتمان سوفی باشدت بسیار زیاد نمایش داده شده است.
31- ساعت در تمامی صحنه‌های فیلم 11 و 11 دقیقه را نشان می‌دهد و این احتمال این‌که کل داستان جوکر در تخیل آرتور شکل گرفته باشد را بیشتر می‌کند.
32- نام کلوبی که آرتور در آن استندآپ کمدی خود را اجرا می‌کند pogo’s است و این اسم یک قاتل سریالی به نام است Des Plaines که با عنوان pogo’s نمایش اجرا می‌کرده است.
33- بازیگر نقش بروس وین یعنی دانته پریرا اولسون (Dante Pereira-Olson) پیش‌تر در فیلم «تو هرگز واقعاً اینجا نبودی» با واکین فینیکس همبازی بوده و نقش کودکی او را بازی کرده است.
34- زمان وقوع داستان فیلم جوکر در حدود سال 1981 است و این از فیلمی که در سینمایی که تامس وین و خانواده‌اش پیش از کشته‌شدن در آن هستند برداشت می‌شود. در آن سینما فیلم Zorro, The Gay Blade مربوط به همین سال در حال پخش است. زورو و جوکر 2019 هم از بسیاری جهات به هم شبیه هستند. زورو، مثل جوکر، از نقاب استفاده می‌کند، اما استفاده از نقاب، آن‌طور که تامس وین می‌گوید از سر ترس نیست، بلکه تنها برای ناشناس‌ماندن است. هدف اصلی زورو و جوکر هر دو گرفتن حقوق فقرا و قشر ستم‌دیده از متمولین و ستمگران است.
35- مهمان برنامه‌ی موری فرانکلین که جوکر از حرکات او برای حضور در این برنامه تقلید می‌کند Justin Theroux، بازیگر، کارگردان و تهیه‌کننده‌ی سینما، نام دارد.
36- فیلمی که در ساختمانی که معترضان در برابر آن تجمع کرده‌اند و آرتور برای دیدن پدرش وارد آن می‌شود، عصر جدید اثر چاپلین است که در آن تکنولوژی و زندگی انسان به‌ویژه کارگران در مواجهه آن به تمسخر گرفته شده است. این دو شخصیت یعنی جوکر و چاپلین در فیلم عصر جدید شباهت بسیاری به هم دارند. هر دوی این کاراکترها دلقک هستند و هر دو از تطبیق‌دادن خود با زندگی در شرایط جامعه‌ی خود دچار مشکل شده‌اند و هر یک به‌نوعی با این مشکل مواجه شده است.
37- مکان پله‌های خانه‌ی جوکر روی گوگل‌مپ مشخص شده و کاربران گوگل آن را به‌عنوان یک مکان تاریخی نام‌گذاری کرده‌اند. با جست‌وجوی عبارت «joker staris» در گوگل‌مپ می‌توانید تصویر 360 درجه‌ای از این لوکیشن را مشاهده کنید.
38- فیلمی که در فیلم جوکر روی پرده است Zorro, The Gay Blade نام دارد و جالب این‌جاست که یکی از خالقان کاراکتر جوکر یعنی «جری رابینسون» تأثیر بسیاری بر خالق کاراکتر زورو یعنی «جانسون مک‌کالی» داشته است.
39- سی‌ونهمین نکته از نوشتار ما در مورد نکات فیلم جوکر این است که در هیچ از صحنه‌های فیلم شاهد پایین‌آمدن آرتور از پله‌های منتهی به آپارتمان‌اش نیستیم، مگر در سکانس مربوط به رقص جوکر پیش از رفتن به برنامه‌ی موری. او همیشه خسته و درمانده به‌سختی از پله‌های زیاد آپارتمان بالا می‌رود و این‌ها نمادهایی از سربالایی رنج‌آور زندگی برای آرتور و سراشیبی خوشایند برای جوکر هستند.
40- صحنه‌ای که آرتور خود را در یخچال حبس می‌کند یکی از جالب‌توجه‌ترین سکانس‌های فیلم است که باز هم اغلب نادیده گرفته‌شده است. تامس وین نه‌تنها قبول نمی‌کند که پدر آرتور است، بلکه خبر از بیماری پنی مادر آرتور را به او می‌دهد، زنی که خود نقشی بسیار مهم در شکل‌گیری شخصیت بیمار آرتور در کودکی داشته است.
گذشته‌ازاین او هنگامی که در بیمارستان درکنار بستر مادرش است، متوجه پخش‌شدن فیلم استندآپ کمدی خود در برنامه‌ی موری فرانکلین می‌شود. او که در ابتدا با چهره‌ای خوشحال و خندان خود را مقابل تلویزیون می‌رساند، می‌بیند که در کمال ناباوری پدر خیالی‌اش هم او را نادیده می‌گیرد و او را دستمایه‌ی خنده می‌کند. علاوه‌براین هیچ‌یک از شخصیت‌های فیلم با آرتور با خنده مواجه نمی‌شود، مگر در تخیل، و همیشه رابطه‌ای سرد بین دیگران و آرتور برقرار است و حتی مددکار اجتماعی هم درنهایت خشکی با او درباره‌ی مشکلات‌اش صحبت می‌کند. واردشدن به یخچال نمادی از سرمای رفتار دیگران، سرخوردگی از پدر واقعی و پدر خیالی است.
سخن پایانی
در این نوشته به نکات فیلم جوکر که می‌توانند در فهم بهتر این فیلم مؤثر باشند اشاره کردم. فیلم جوکر یکی از بهترین فیلم‌هایی‌ست که تاکنون دیده‌ام و مطمئن هستم صحبت از آن و اثرات‌اش بر جامعه محدود به یکی‌دوسال آینده نیست و تا مدت‌ها حرف‌ها برای گفتن دارد. ظاهراً کارگردان فیلم با تهیه‌کننده برای ساخت قسمت دوم جوکر به توافق رسیده است، امیدوارم این فیلم دچار افت ارزش سایر فیلم‌های دنباله‌دار نشود.
همچنین بخوانید: نقد فیلم جوکر 2019
