مجلهی لوکئوم | مجلهی فلسفه – ادبیات – هنر
هر کتابی را نباید خواند، حتی اگر لقب فلسفی را یدک کشد. با خواندن یک کتاب بی‌ارزش، زمان خواندن یک کتاب با ارزش دیگر را از دست می‌دهیم، پس چه بهتر که در انتخاب کتابی که می‌خوانیم دقت و وقت زیادی صرف کنیم. در همین راستا – و در جهت معرفی کتاب‌های باارزشِ فلسفی – عقیده‌ام آن است که نمی‌توان در نوشتاری بس کوتاه به معرفی بهترین کتاب های فلسفی پرداخت، بل این امر مستلزم کتابی‌ست 700-800 صفحه‌ای؛ چه‌آن‌که از برای معرفی بهترین کتاب های فلسفی می‌باید زیرشاخه‌های فلسفه را جدا کرد و دوره‌های تاریخی را نیز، و سپس با ذکر دلیل یا دلایلی مفصل عیان ساخت که چرا این کتاب را می‌توان در زمره‌ی بهترین کتاب های فلسفی آورد و آن کتاب را نه – اما چه می‌توان کرد که در این نوشتار مجال صحبت‌کردن به اندازه‌ی 700 یا 800 صفحه نیست و ناچار باید خیلی موجز و کوتاه به معرفی بهترین کتاب های فلسفی پرداخت.
بنا به همین دلیل، باید گفت آن‌چه که در ادامه می‌آید صرفاً بحثی بسیار کوتاه در مورد بهترین کتاب های فلسفی است و همچنین فقط چند مورد از آن‌ها ست. یعنی اگر کتابی در زمره‌ی کتاب‌هایی که در ادامه می‌آیند نبود به معنای آن نیست که آن کتاب از نگاه نگارنده‌ی این سطور جزو بهترین کتاب های فلسفی نیست، بل به معنای آن است که فرصت برای ذکر آن وجود نداشته است. نکته‌ی دیگر آن که برخی از بهترین کتاب های فلسفی تاریخ به زبان فارسی ترجمه نشده‌اند، و ازآن‌جا که قرار است صرفاً به معرفی کتاب‌هایی که به فارسی ترجمه شده‌اند بپردازم، از ذکر آن کتاب‌ها خودداری می‌کنم.
افزون بر این، این متن برای افراد نوآموز فلسفه نیست. نوآموزان فلسفه برای آشنایی با بهترین کتاب‌ها بهتر است این نوشتار را مطالعه کنند: بهترین کتاب‌های مقدماتی فلسفه
به هر صورت، اگر به دنبال معرفی کتاب فلسفی هستید و خواهان آن اید که بهترین کتاب های فلسفی را در دست گیرید و ساعاتی را متفکرانه درگیر این کتاب‌ها شوید در ادامه با من همراه شوید.
همچنین بخوانید: بهترین رمان‌های فلسفی
بهترین کتاب های فلسفی به ترتیب تاریخ
1- کتاب مهمانی یا ضیافت از افلاطون [سطح دشواری کتاب: متوسط]
مهمانی یا ضیافت رساله‌ای شاهکار از افلاطون است که اوج نگارش افلاطون را به نمایش می‌گذارد. در این کتاب – به‌مانند اکثر قریب‌به‌اتفاق رسالات افلاطون – شاهد بحث‌های سقراط با دیگران هستیم، اما موضوع اصلی کتاب عشق است. سقراط و چند تن از یونانیان در محفلی گرد آمده‌اند و شراب می‌نوشند و در باب عشق به بحث می‌نشینند. هر یک نظریات خویش را در مورد عشق بیان می‌دارند تا آن‌که نوبت به سقراط می‌رسد و سقراط خطابه‌ای تاریخی در باب عشق ادا می‌کند، خطابه‌ای که هنوز که هنوز است بسیاری آن را می‌خوانند و در باب‌اش صحبت می‌کنند.
تعالی انسان از طریق عشق و بحث در باب ایده یا مثال زیبایی از جمله موارد تاریخی موجود در خطابه‌ی سقراط هستند. البته خطابه‌های سایر افراد نیز از جمله آگاتون و آریستوفانس نیز در طول تاریخ ماندگار شده‌اند. این کتاب با ترجمه‌های مخلتف در دسترس است، اما پیشنهاد می‌شود ترجمه‌ی محمدحسن لطفی در دوره آثار افلاطون را مطالعه کنید.
2- کتاب جمهوری از افلاطون [سطح دشواری کتاب: متوسط تا زیاد]
هیچ لیستی از بهترین کتاب های فلسفی پیدا نخواهید کرد که کتاب جمهوری افلاطون در آن وجود نداشته باشد. این کتاب با وجود آن که نهایی‌ترین عقاید افلاطون را در بر ندارد، همچنان می‌تواند به‌عنوان یک شاهکار مورد مطالعه قرار گیرد. جمهوری افلاطون همچون بسیاری از رسالات افلاطون حکایت گفتگوهای سقراط با دیگران است.
سقراط در این کتاب در باب معرفت‌شناسی، هستی‌شناسی، عدالت، چگونگی زیستن و بسیاری موارد دیگر بحث می‌کند. عمق مطالب فلسفی و درعین‌حال زیبایی خارق‌العاده‌ی این کتاب از جمله مواردی هستند که باید روی آن‌ها تأکید داشت. هیچ متنی از افلاطون نخواهید خواند که زیبایی نگارش افلاطون شما را مجذوب کتاب نکند؛ این قضیه برای کتاب جمهوری نیز صادق است.
برای مطالعه‌ی خلاصه‌ی کتاب جمهوری از افلاطون روی لینک کلیک کنید.
تا جایی که می‌دانم این کتاب یک بار با ترجمه‌ی جناب فواد روحانی و یک بار با ترجمه‌ی جناب لطفی ترجمه شده. بهتر است به مطالعه‌ی رساله‌ی جمهوری در دوره آثار افلاطون که توسط محمدحسن لطفی به فارسی گردانیده شده بپردازید. ضمناً این کتاب برای افراد نوآموز فلسفه خیلی گزینه‌ی مناسبی نیست.
3- کتاب متافیزیک از ارسطو [سطح دشواری کتاب: زیاد]
بسیاری از مفاهیم اصلی فلسفه تا زمان دکارت – چه در فلسفه‌ی غرب و چه در فلسفه‌ی اسلامی – از آنِ ارسطو بودند و اکثرشان نیز از همین کتاب متافیزیک یا مابعدالطبیعه به عاریه گرفته شده بودند؛ از ماده و صورت گرفته تا جوهر و قوه و فعل. دشواری کتاب بدان‌سبب است که اولاً افرادی که تا کنون کتب فلسفی زیادی نخوانده‌اند احتمالاً با بسیاری از واژگان این کتاب مشکل خواهند داشت، ثانیاً خود ارسطو نیز برخی جملات را در نهایت ایجاز و ابهام گفته و ثالثاً محتوای این کتاب از ابتدا نیز نه برای عامه‌ی مردم بل برای اعضای آکادمی ارسطو ارائه شده است. جالب آن که ابن‌سینا پیش از آن که به فیلسوفی حرفه‌ای تبدیل شود 40 بار این کتاب را خوانده و هیچ بار محتویات آن را نفهمیده است تا این که روزی با کتابی از فارابی در شرح این کتاب آشنا شده و تازه فهمیده که ارسطو چه گفته.
با این حال، همان‌طور که گفته شد، بسیاری از مطالب این کتاب سال‌های سال مورد بحث فلسفه‌دانان و فلسفه‌خوانان در طول تاریخ بوده‌اند و هنوز هم که هنوز است اگر بحث در باب متافیزیک باشد احتمالاً از بحث‌های این کتاب نیز سخنانی به میان خواهد آمد. این کتاب با ترجمه‌های آقایان خراسانی و لطفی در دسترس است. از هر دو ترجمه می‌توان به‌خوبی استفاده کرد.
4- کتاب اخلاق نیکوماخوس از ارسطو [سطح دشواری: متوسط]
از جمله اولین و بهترین تلاش‌ها در دنیای فلسفه‌ی اخلاق همین کتاب اخلاق نیکوماخوس است. البته این کتاب نوشته‌ی خود ارسطو نیست، بلکه- بنا به قول‌هایی- این کتاب گردآوری دست‌نوشته‌ها و درس‌گفتارهای ارسطو در باب اخلاق و زندگی بوده که این کار توسط پسر ارسطو با نام نیکوماخوس و همکاری دوستان خود انجام گردیده است.
با این حال کتاب اخلاق نیکوماخوس از ارسطو کتابی عالی برای ورود به دنیای چگونگی زیستن است. در این کتاب است که ارسطو بحث در باب دایمونیا که عموماً به سعادت و خوشبختی ترجمه شده را راه می‌اندازد و بحث می‌کند که برای وصول به سعادت چه کارها باید کرد و در این بین است که به طور مبسوط به فضیلت و انواع فضایل و همچنین به بد بودن افراط و تفریط و خوب‌بودن حد وسط می‌پردازد.
این کتاب نیز با ترجمه‌ی جناب محمدحسن لطفی می‌تواند گزینه‌ای عالی برای خواندن باشد.
5- کتاب در ستایش دیوانگی اثر اراسموس [سطح دشواری: کم]
کتاب در ستایش دیوانگی کتابی ست خواندنی، اما نمی‌توان خیلی روی فلسفی‌بودن آن تأکید داشت. این کتاب در اوایل قرن شانزدهم توسط اومانیست هلندی یعنی اراسموس ظرف یک هفته در خانه‌ی یک از دوستان‌اش به نگارش درآمده و رویکردی ضد عقل‌گرایی دارد. افرادی که به‌تازگی در زمره‌ی فلسفه‌دانان و فلسفه‌خوانان درآمده‌اند نیز می‌توانند این کتاب را بدون دشواری خاصی مطالعه کنند.
کتاب، عقل‌گرایی رواقیان و دین‌گرایی افراطی و منحط کشیشان و اسقف‌های آن زمان را مورد انتقاد قرار میدهد و به مدح دیوانگی – که در تقابل با عقل‌گرایی قرار دارد- می‌پردازد.
این کتاب توسط آقای حسن صفاری به فارسی ترجمه شده و می‌تواند گزینه‌ای مناسب برای چند ساعت غور در دنیای کتاب باشد.
6- کتاب شهریار از ماکیاولی [سطح دشواری: کم]
این کتاب نیز یکی از بهترین کتاب‌هایی است که فلسفه‌خوانان می‌توانند مطالعه کنند. شهریار توسط بسیاری از سیاست‌مداران و همچنین بسیاری از فلاسفه – از جمله روسو و هگل – مورد ستایش قرار گفته و به‌واسطه‌ی همین کتاب است که گاه به ماکیاولی پدر سیاست مدرن را لقب می‌دهند.
کتاب شهریار راهنمایی ست از برای افرادی که حکومت یک منطقه را در دست دارند. مهم‌ترین عنصر کتاب تأکید بر هدف و نادیده‌گرفتن ارزش‌های اخلاقی مرسوم است. به‌نوعی می‌توان گفت که عمده‌ترین فرضی که ماکیاولی در این کتاب دارد نتیجه‌گرایی است و هدف اصلی این است که حاکم پایه‌های حکومت‌اش را مستحکم کند. در این کتاب از معدود افرادی تعریف می‌شود، اما یکی از آن‌ها چزاره بورجیا است که نیچه نیز 4 قرن بعد به ستایش او می‌پردازد؛ هرچند بورجیا به سبب کارهایی که کرده در نزد عامه‌ی مردم و عامه‌ی فلاسفه فردی منفور است.
ترجمه‌های مختلفی از این کتاب موجود هستند: ترجمه‌ی آقای محمود-محمود، آقای زرکش و آقای داریوش آشوری. ترجمه‌ی آقای زرکش از متن ایتالیایی به عمل آمده و می‌تواند گزینه‌ی بهتری نسبت به سایر ترجمه‌ها باشد.
برای بحث کامل در باب کتاب شهریار روی لینک کلیک کنید: خلاصه کتاب شهریار ماکیاولی
7- کتاب تأملات از رنه دکارت [دشواری= متوسط تا زیاد]
تأملات با نام کامل تأملات در فلسفه‌ی اولی از ماندگارترین و بهترین کتاب های فلسفی تاریخ است. این کتاب را بسیاری سرآغاز فلسفه‌ی مدرن می‌دانند. دکارت در این نوشتار توجه فلاسفه را به آگاهی معطوف می‌دارد و از این کتاب به بعد است که عمده‌ی تلاش فیلسوفان در هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی حول سوژه و شک در باب موجودیت جهان خارج از ذهن و این موارد می‌شود.
دکارت در این کتاب ابتدا به همه‌چیز از جمله وجودش خودش شک می‌کند و سپس رفته‌رفته با استفاده از یک اصل یا به قول خود او «نقطه‌ی ارشمیدسی» درصدد اثبات وجود خود، خدا و جهان خارج از ذهن می‌پردازد. تا اواخر قرن نوزدهم فلسفه عمدتاً بر عقاید دکارت متکی بود، اما از قرن بیستم به بعد بود که عقاید دکارت‌ستیزانه‌ی افرادی همچون نیچه، ویتگنشتاین، هایدگر و دریدا اوج گرفتند و سوژه‌ی دانا و فارغ از جهان مورد انتقادی سخت واقع شد.
کتاب تأملات با ترجمه‌ی مرحوم احمد احمدی به فارسی ترجمه شده. این کتاب را نیز در زمره‌ی کتاب‌هایی که باید بخوانید قرار دهید، البته اگر تا کنون آن را مورد مطالعه قرار نداده‌اید.
بیشتر بخوانید: می‌اندیشم پس هستم از نظرگاه دکارت
بیشتر بخوانید: نگاهی به کتاب تأملات در فلسفه‌ی اولی از دکارت
8- کتاب لویاتان از هابز [سطح دشواری: متوسط]
کتاب لویاتان از جمله بهترین کتاب‌های قرن هفدهم و البته بهترین کتاب های فلسفی تاریخ است. در همین کتاب است که هابز با به میان آوردن وضعیت جنگی انسان پیش از حکومت و بحث در باب این‌که در این وضع انسان گرگ انسان است و هر کس درصدد است بر دیگری قدرت خود را وارد سازد، بحث در باب یک حکومت اجباری را به میان می‌آورد.
از نگاه هابز در این کتاب، انسان ناچار است که از برای رها شدن از بدی‌های وضعیت جنگی به طور قراردادی یک حاکم را به حکومت گمارد. اما موردی که هابز در این کتاب روی آن تأکید می‌کند و بعد از او همواره در باب آن بحث شده این است که حاکم باید قدرت مطلق داشته باشد و اصلاً خود او باید از قوانینی که وضع می‌کند رها باشد.
این کتاب نیز می‌تواند کتابی عالی برای مطالعه‌ی فلسفه‌خوانان باشد. لویاتانِ هابز با ترجمه‌ی دکتر بشیریه به فارسی برگردانده شده و برای خرید در دسترس است.
بیشتر بخوانید: وضعیت طبیعی از نظرگاه هابز
9- کتاب دو رساله درباره‌ی حکومت از جان لاک [سطح دشواری: متوسط]
یکی از ماندگارترین کتاب‌ها در عالم فلسفه‌ی سیاسی بدون شک کتاب دو رساله درباره‌ی حکومت و خصوصاً رساله دوم درباره‌ی حکومت از جان لاک است. جان لاک، فیلسوف بزرگ انگلیسی، این دو رساله را در سال 1689 بدون نام نویسنده به چاپ رساند، هر چند بسیاری، پس از پژوهش‌های پیتر لاسلت، بر این عقیده اند که لاک سال‌ها پیش به نگاشتن دو رساله مشغول بوده است.
رساله‌ی اول پاسخ و واکنشی به عقاید سر رابرت فیلمر است. فیلمر از جمله کسانی بوده که در آن زمان به حق الهی پادشاهان معتقد بوده، یعنی بر این عقیده بوده که سلسله‌ی تبار پادشاهان به آدم ابوالبشر می‌رسد. او انسان‌ها را تماماً در اختیار پادشاه و پدر را سلطان بی چون و چرای منزل می‌پنداشته است. لاک در رساله‌ی اول، با جرأت و جسارت، به عقاید فیلمر می‌تازد و آن‌ها را به تمسخر می‌گیرد. اما آن چیزی که نام لاک را در تاریخ اندیشه‌ی سیاسی غرب ماندگار کرده رساله‌ی اول نیست، بل رساله‌ی دوم است.
جان لاک در رساله‌ی دوم درباره‌ی حکومت به مانند هابز وضعیتی طبیعی را ترسیم می‌کند، وضعیتی که در آن جامعه‌ای وجود ندارد و هر کدام از انسان‌ها به صورت فرد در حال گذران امور هستند. اما وضعیت طبیعی لاک، به مانند وضعیت طبیعی هابز سراسر جنگ و نزاع نیست، بل انسان‌ها به تبعیت از قانون طبیعت، یعنی همان قانون عقل، در کنار یکدیگر می‌زیند. اما اوضاع در وضعیت طبیعی آنچنان هم خوب نیست. گاه برخی از آدمیان به سبب منفعت‌طلبی و همچنین به دور از خرد بودن این قانون را رعایت نمی‌کنند و مسببِ ایجاد وضعیت جنگ میشوند. به همین سبب، داوری بی‌طرف لازم است تا بتواند از این «ناملایمات» جلوگیری کرده و یا در صورت بروز آن‌ها را حل و فصل نماید.
به همین سبب، انسان‌ها وضع طبیعی را رها کرده و هر یک بر حسب توافقی اولیه اجتماعی به وجود می‌آورند. این اجتماع، برای ایجاد نهادی قانون‌گذار، دولتی را بر حسبِ اعتماد بر سر کار می‌نهد. اما دولت مورد نظر لاک، برخلاف دولت مورد نظر هابز، دولتی توتالیتر نیست بل دولتی است که از قدرتی محدود برخوردار است. لاک برای دولت مورد نظر خود سه قوه‌ی قانون‌گذاری، اجرایی و فدراتیو در نظر می‌گیرد که هر یک از این سه قوه، وظیفه‌ی خاص خود را دنبال می‌کنند. اما وظیفه‌ی کلی دولت چیزی نیست جز حفاظت از مال، جان و آزادی انسان‌ها.
ترجمه‌های متعددی از این کتاب نیز در دسترس اند: یک ترجمه مربوط به آقای شریعت است که هر دو رساله را ترجمه کرده، یک ترجمه مربوط به آقای ارشدنژاد و ترجمه‌ای دیگر مربوط به آقای عضدانلو. از لحاظ دقت به‌نظر-ام می‌توان گفت هر سه در یک اندازه‌اند، اما از لحاظ سلیس‌بودن متن ترجمه‌ی آقای عضدانلو بهتر از سایرین است.
10- کتاب اخلاق از اسپینوزا [سطح دشواری: خیلی زیاد]
یکی از موجزترین و دشوارترین و بهترین کتاب های فلسفی بدون هیچ گپ‌وگفتی کتاب اخلاق از اسپینوزا است. اسپینوزا با قبول‌کردن برخی از مفاهیم دکارتی، از جمله جوهر و صفت، خود فلسفه‌ای نو بنا نهاد. او در کتاب اخلاق جوهر را خودبسنده که به هیچ چیز دیگری وابسته نیست و خود علت خود است معرفی کرده و آن را برابر با خدا می‌انگارد.
سپس به بحث در باب صفات و حالات می‌پردازد. در ادامه بحث اسپینوزا از جوهر و صفت و حالت به ذهن و بدن و درآخر به زندگی حکیمانه سوق داده می‌شود. سخنان و افکار اسپینوزا در این کتاب برای زندگی فلسفی شاهکار هستند و به‌هیچ عنوان نباید یک فلسفه‌خوان وجود داشته باشد که این کتاب و عقاید اسپینوزا را مطالعه نکرده باشد.
گفتنی است که این کتاب سال‌ها پیش توسط آقای جهانگیری به فارسی ترجمه شده. برای مطالعه در ارتباط با کتاب اخلاق اسپینوزا کلیک کنید: خلاصه کتاب اخلاق اسپینوزا
11- کتاب در اصول علم انسانی اثر جرج بارکلی [سطح دشواری: متوسط]
نثر بارکلی در این کتاب بسیار عالی است و از لحاظ نوع نگارش هیچ دشواری‌ای برای خواننده‌ی کتاب وجود ندارد، اما این کتاب می‌تواند برای کسانی که تازه با دنیای فلسفه آشنا شده‌اند دشواری‌هایی داشته باشد. بارکلی در این کتاب پدیدارگرایی را که پس از او سال‌ها در انگلیس به عنوان فلسفه‌ی اصلی ماندگار می‌شود مورد بحث قرار میدهد. او، به‌مثابه‌ی یک اسقفِ فیلسوف، و به‌دلایل مذهبی، درصدد است که مفهوم ماده را از بین ببرد و استدلال کند که اصلاً ماده‌ای خارج از ذهن، چه ذهن انسان و چه ذهن خدا، وجود ندارد.
توضیح آن که لاک در کتاب جستاری در فهم بشر خود – به تبعیت از دکارت – اجسام خارجی را دارای کیفیات اولیه و ثانویه شمرد. او اظهار داشت که ویژگی‌های ثانویه از جمله رنگ و بو خارج از ذهن انسان وجود ندارند و کیفیات اولیه از جمله اندازه و وزن به ذهن انسان وابسته نیستند. اما بارکلی با استفاده از استدلالات خودِ لاک و همچنین استدلالی دیگر عنوان می‌دارد که کیفیات اولیه نیز به ذهن وابسته اند و از این رو هیچ ماده‌ای خارج از ذهن نیست و جهان صرفاً مجموعه‌ای از ذهن‌هاست.
اصول علم انسانی درواقع شرح و بسط پدیدارگرایی، ایده‌آلیسم انگلیسی و تجربه‌گرایی است، مواردی که هر یک توسط دیوید هیوم به حد اعلای خود رسیدند.
این کتاب به همراه کتاب سه گفتار توسط آقایان مهدوی و بزرگ‌مهر سال‌ها پیش ترجمه شده و می‌تواند به عنوان یکی از بهترین کتاب های فلسفی مورد مطالعه واقع شود.
12- کتاب کاوشی در خصوص فهم بشری از دیوید هیوم [سطح دشواری: متوسط]
این کتاب درواقع خلاصه‌ای از کتاب هیوم با عنوان رساله در باب طبیعت آدمی است. هیوم در این کتاب عقاید جنجالی خود در مورد علیت و تقسیم احکام به پیشینی و پسینی را عنوان می‌کند و به بحث در باب انطباعات و ایده‌ها می‌پردازد. او در این کتاب تجربه‌گرایی را به اوج خود می‌رساند. گفته‌های هیوم در این کتاب سال‌ها بعد توسط فلاسفه‌ی پوزیتیویست و نئو پوزیتیویست به‌شدت مورد توجه قرار گرفتند. کانت نیز بسی از این کتاب تأثیر پذیرفت و به‌جرأت می‌توان گفت که یکی از انگیزه‌های کانت برای نگارش کتاب نقد عقل محض و بحث در باب قضایای ترکیبی پیشینی و مقولات ذهن از جمله علیت واکنش به همین کتاب بوده است.
کتاب کاوشی در خصوص فهم بشری توسط کاوه لاجوردی به فارسی ترجمه شده و قابل مطالعه است.
13- کتاب قرارداد اجتماعی از ژان ژاک روسو [دشواری: متوسط]
این کتاب نیز از معروف‌ترین کتاب‌های فلسفی در زمینه‌ی فلسفه‌ی سیاسی است. روسو در این کتاب عقاید جمع‌گرایانه‌ی خود را اظهار کرده و بحث در باب اراده‌ی کلی و مجبور کردن آدمیان به آزادی را عنوان می‌دارد. روسو ذات انسان را خوب می‌انگاشت و بر این باور بود که این تمدن است که ذات و زندگی انسان را بد کرده.
ازآن‌جا که راهی برای بازگشت به پیش از تمدن وجود ندارد بهتر است اصلاحاتی در نحوه‌ی کشورداری و سیاست و آموزش صورت گیرند که روسو در این کتاب به موارد سیاسی و در کتاب امیل در باب تعلیم و تربیت بحث می‌کند.
کتاب با ترجمه‌ی قدیمی آقای زیرک‌زاده و ترجمه‌ی جدید آقای کلانتریان در دسترس است.
14- کتاب نقد عقل محض از کانت [سطح دشواری: خیلی زیاد]
اگر قرار بود فقط سه مورد از بهترین کتاب های فلسفی را نام می‌بردم، قطعاً کتاب نقد عقل محض یا به قول آقای ادیب‌سلطانی سنجش خرد ناب را نام می‌بردم. این کتاب شاهکار است و باید حتماً توسط فلسفه‌خوانان حرفه‌ای خوانده شود. ضمناً این کتاب بسیار دشوار است چراکه اولاً کانت نویسنده‌ی خوبی نبوده، ثانیاً مفاهیم بدیع در آن بسیار اند و ثالثاً زبان آلمانی نیز به‌خودی‌خود دشوار است. با این حال دشواری نباید مانع از مطالعه‌ی این کتاب شود.
کانت در نقد عقل محض، درصدد است که فیزیک نیوتونی را از شر تشکیکات هیوم نجات دهد. او به این منظور دست به انقلاب کوپرنیکی در فلسفه می‌زند و بر این عقیده می‌رود که چیزهایی که حس می‌کنیم در واقع از صافی ذهن ما رد میشوند که بدین‌شکل ادراک‌شان می‌کنیم. این که چیزها به‌خودی‌خود و در خود چیستند هیچ‌زمان بر ما معلوم نخواهد شد.
کانت بر این رأی است که چیزها ابتدا از حس گذر کرده و سپس وارد فهم میشوند. پایه‌های اساسی حسگانی ما یکی زمان است و دیگری مکان و مقولات فهم‌مان نیز 12 مقوله هستند از جمله جوهر و علیت.
درآخر کانت به تناقضات عقل می‌پردازد و خلاصه به این نتیجه می‌رسد که ما صرفاً به تجربیات‌مان دسترسی داریم و این که فراتر از تجربه‌ی ما – که کانت آن را متعالی یا ترانساندانس می‌نامد – چیست ما هیچ‌زمان نتوانیم فهمید.
بحث در باب قضایای ترکیبی پیشین، بحث در باب مقولات فهم، بحث در باب شاکله‌ها و بحث در باب تناقضات عقل از جمله جاودانگی روح و وجود خدا و ازلی‌وابدی‌بودن جهان از جمله مفاهیمی اند که در این کتاب با آن‌ها مواجه خواهید شد.
این کتاب سال‌ها پیش توسط آقای ادیب‌سلطانی ترجمه شده و طی چند سال اخیر نیز توسط آقای بهروز نظری. اما راست‌اش را بخواهید ترجمه‌ی آقای نظری در اکثر موارد بازنویسی ترجمه‌ی آقای ادیب‌سلطانی است و چه بهتر که ترجمه‌ی دقیق و البته دشوار آقای ادیب‌سلطانی مورد مطالعه قرار گیرد.
15- کتاب پدیدارشناسی روح از هگل [سطح دشواری= بسیار زیاد]
یکی دیگر از بهترین کتاب های فلسفی و البته ماندگارترین کتاب های فلسفی کتاب پدیدارشناسی روح از هگل است. این کتاب بسیار دشوار است، حتی دشوارتر از نقد عقل محض. در پدیدارشناسی، هگل سیر آگاهی را از پایه‌ای‌ترین حالت تا اوجِ آن، یعنی روحِ مطلق، نشان میدهد. او در این کتاب بحث‌های اصلی خود در باب ایده‌آلیسم مطلق، تاریخ‌گرایی، جمع‌گرایی، خدایگان و بنده و … را عنوان می‌کند، بحث‌هایی که در کتاب‌های بعدی او با شرح‌وبسط بیش‌تری مورد بحث واقع میشوند.
از مهم‌ترین مباحث این کتاب می‌توان به خدایگان و بنده اشاره داشت، موردی که توسط مارکس به کار گرفته شد و بسیار مشهور گشت. هگل در پدیدارشناسی روح بر این عقیده است که هر انسانِ خودآگاه موجودی خودبسنده نیست، بل برای خودآگاه‌تر شدن به دیگری نیاز دارد. در واقع سخنِ هگل برخلاف سخنِ دکارت و کانت و امثالهم است. اگر «منِ» دکارت در ذهنِ خود اسیر مانده بود، اگر «منِ» کانت یک موجود منفردِ استعلایی بود، «منِ» هگل در تعامل با دیگری است. انسان خودآگاه در اندیشه‌ی هگل خودبه‌خود خودآگاه نمی‌شود بل در تعامل با دیگران است که به خودآگاهی دست می‌یابد. در واقع، خودآگاهی در اندیشه‌ی هگل یک امر اجتماعی است؛ یعنی هر انسانی برای کسبِ خودآگاهیِ بیشتر به بازشناخته شدن توسط یک خودآگاهی دیگر نیاز دارد. علاوه بر این، در درون هر خودآگاهی یک میل به سروری نیز وجود دارد.
در پدیدارشناسی روح، در بخش خدایگان و بنده، دو خودآگاهی در تقابل با یکدیگر قرار می‌گیرند و هر یک به بازشناخته‌شدن توسط دیگری نیازمند است. این دو در نبردی تا سر حد مرگ، هر یک درصدد برمی‌آیند که بر دیگری سروری کنند. سرانجام یکی ارباب می‌شود و دیگری بنده. مبارزه‌ی ارباب یا همان خدایگان با بنده به قتل بنده توسط خدایگان نمی‌انجامد، زیرا خدایگان به بازشناخته‌شدن توسط بنده نیاز دارد.
اما رابطه‌ی آن‌ها رابطه‌ای اسف‌بار برای خدایگان است. میل به بازشناخته‌شدن برای خدایگان ارضا نمی‌شود زیرا خدایگان به بازشناخته‌شدن توسط فردی برابر با خود نیاز دارد نه کسی که از او فروتر است. همچنین در ظاهر ماجرا گویا خدایگان از کارِ بنده روی اشیایِ مادی بهره می‌برد، اما در حقیقت این بنده است که با استفاده از کار روی اشیاء وضعیت‌اش دگرگون می‌شود. او تنها گرفتار ترس خود است و اگر بتواند بر ترس خود نیز غلبه کند، می‌تواند دیگر بنده نباشد.
کتاب پدیدارشناسی روح بسیار غامض است و ازاین‌رو ترجمه‌ی آن به زبانی غیرآلمانی مقوله‌ای بحث‌بر‌انگیز است. در حال حاضر، تا جایی که من می‌دانم، سه ترجمه از این کتاب به زبان فارسی وجود دارد. یکی ترجمه‌ی خانم جبلی با عنوان پدیدارشناسی ذهن، فنومنولوژی روح، دیگری ترجمه‌ی آقای ملک‌اسماعیلی با عنوان دانش پدیدارشناسی روح و در آخر ترجمه‌ی باقر پرهام. دو ترجمه‌ی اول عموماً مورد استقبال واقع نشده‌اند، اما کتاب پدیدارشناسی جان ترجمه‌ی آقای پرهام به سبب سابقه‌ای که جناب پرهام در ترجمه‌ی آثار شارحان هگل داشته با استقبال بیش‌تری واقع شده؛ هر چند که نقدهای زیادی هم بر این ترجمه وارد گردیده است. به نظر می‌رسد از میان این سه گزینه بهتر باشد ترجمه‌ی آقای باقر پرهام مورد مطالعه قرار گیرد، هرچند که کتاب هگل چنان دشوار است که همواره باید ترجمه‌های آن را – حتی به زبان انگلیسی – با تردید مورد مطالعه قرار داد.
البته فصل مربوط به خدایگان و بنده سال‌ها پیش توسط مرحوم حمید عنایت ترجمه شده و مورد استقبال نیز قرار گرفته است. آقای عنایت این متن را همراه با تفسیر کوژو – یکی از هگل‌شناسان شهیر قرن بیستم – ترجمه کرده که کاش کتاب پدیدارشناسی را نیز به طور کامل ترجمه می‌کرد.
16- کتاب جهان همچون اراده و تصور از آرتور شوپنهاور [دشواری: متوسط تا زیاد]
شوپنهاور در سال‌های اخیر به لطف ترجمه‌های آقای ولی‌یاری توسط مخاطبان ایرانی به خوبی مورد شناخت قرار گرفته. این کتاب اصلی او نیز به عنوان یکی از بهترین کتاب های فلسفی تاریخ توسط آقای ولی‌یاری ترجمه شده، هرچند که ترجمه‌ی ایشان از روی ترجمه‌ی انگلیسی است.
شوپنهاورِ بدبین در کتاب جهان همچون اراده و تصور، عقاید اصلی خویش در باب ذهنی‌بودن یا تصور بودن جهان، اراده یا خواست به‌مثابه‌ی شئ فی‌نفسه، وجود رنج در جهان، رد سوژه‌ی عاقل، بدبینی فلسفی، ستایش هنر و خصوصاً موسیقی و بسیاری موارد دیگر را اظهار می‌دارد. این کتاب در سی سالگی شوپنهاور نوشته شده، اما در طی سال‌ها بعد دو بار شوپنهاور در آن دست برده و ویرایش‌هایی در آن انجام داده و مواردی را به آن اضافه کرده است.
17- کتاب دستنوشتههای اقتصادی و فلسفی از مارکس [سطح دشواری: متوسط]
این کتاب یکی از کتاب‌هایی است که مارکس در دوران جوانی آن را نگاشته و بعدها – یعنی تقریباً یک قرن بعد – مورد توسط مخاطبین قرار گرفت. مارکسیست‌های اومانیست بسیار از این کتاب استفاده کردند. از جمله مهم‌ترین مفاهیم موجود در کتاب مفهوم از خود بیگانگی یا الیناسیون است که پیش‌تر در مطلبی جداگانه آن را توضیح داده‌ام. برای مطالعه‌ی این مطلب می‌توانید روی لینک روبه‌رو کلی کنید: ازخودبیگانگی از نظرگاه مارکس
این کتاب توسط آقای حسن مرتضوی ترجمه شده و می‌تواند گزینه‌ای عالی برای مطالعه باشد.
بیشتر بخوانید: ازخودبیگانگی از نظرگاه مارکس در دستنوشتههای اقتصادی و فلسفی
18- کتاب فایده‌گرایی از جان استوارت میل [سطح دشواری: متوسط]
فایده‌گرایی اخلاقی از دیرباز – چه در میان مردمان عادی و چه در میان فلاسفه- وجود داشته، اما اولین این جرمی بنتام بود که آن را به شکلی منسجم ارائه کرد و در آن کاملاً روی لذت و درد تأکید نمود. در این بین، انتقادات بسیاری به فایده‌گرایی وارد آمد و به همین سبب بود که بعدها در اواسط قرن نوزدهم جان استوارت میل درصدد برآمد که با نگارش کتاب فایده‌گرایی از این مکتب اخلاقی در برابر انتقادات دفاع کند.
کتاب فایده‌گرایی میل هنوز هم که هنوز است در میان اصحاب فایده‌گرا به‌عنوان یک کتاب کلاسیک شناخته می‌شود، هرچند که دیگر آن اعتبار لازم را ندارد و مورد نقدهای بسیاری واقع شده. میل در این کتاب افزون بر معیار کمیت و زمان لذت، معیار کیفیت را نیز به میان می‌آورد و جمله‌ی مشهور خود در باب برتری سقراطی ناراضی بر ابلهی راضی را بیان می‌دارد.
این کتاب توسط آقای مردیها به زبان فارسی ترجمه شده و می‌تواند برای کسانی که به دنبال بهترین کتاب های فلسفی هستند گزینه‌ای مناسب باشد.
بیشتر بخوانید: فایده‌گرایی از نظرگاه میل
19- کتاب ترس و لرز از کرکه‌گور [سطح دشواری: متوسط]
کرکه‌گور دغدغه‌های وجودی داشت و این دغدغه‌ها را در کتاب‌های مختلف خود مورد بحث قرار داد. کتاب ترس و لرز یکی از کتاب‌های کرکه‌گور است که به دغدغه‌ی ایمانی او می‌پردازد. کرکه‌گور با به‌بحث‌درآوردن ایمان ابراهیم در برابر فرمان خدا در راستای کشتن اسماعیل یا به قول او اسحاق، روی مقوله‌ی ایمان متمرکز می‌شود. کرکه‌گور – در این کتاب – ایمان را در تضاد با عقل می‌نهد و از میان این دو ایمان را برمی‌گزیند.
این کتاب دو بار به فارسی برگردانده شده، یک بار توسط آقای فاطمی و دیگربار توسط آقای عبدالکریم رشیدیان. ترجمه‌ی آقای رشیدیان هم از لحاظ دقت و هم از لحاظ سلیس‌بودن ترجمه‌ای مناسب‌تر است.
20- کتاب چنین گفت زرتشت از نیچه [سطح دشواری: زیاد]
چنین گفت زرتشت شاهکاری از فردریش نیچه است، هرچند که اصلی‌ترین کتاب او نیست. نیچه در این کتاب زرتشت ایرانیان را به عنوان شخصیت اصلی انتخاب کرده و او را پس از سال‌ها از کوه‌ها به جمع مردم می‌آورد تا ابرانسان را به آن‌ها بیاموزد. برابر بودن قدرت با حقیقت، ابر انسان، بازگشت ابدی و نسبی‌بودن اخلاق از لحاظ فرهنگی و جغرافیایی از جمله مباحث اصلی کتاب هستند.
این کتاب با لحنی ادبی نگاشته شده و برای کسانی که آشنایی کمی با فلسفه به طور کلی و همچنین عقاید نیچه دارند نمی‌تواند گزینه‌ای مناسب باشد.
ترجمه‌های مختلفی از این کتاب در ایران صورت گرفته، از اولین ترجمه توسط آقای نوری در دهه‌های اول این قرن شمسی تا ترجمه‌ی آقای خیاط. در ایران عمدتاً ترجمه‌ی آقای داریوش آشوری مورد توجه قرار گرفته و البته گزینه‌ای مناسب هم هست.
21- کتاب فراسوی نیک و بد از نیچه [دشواری: متوسط تا زیاد]
این کتاب را می‌توان اصلی‌ترین کتاب نیچه دانست، کتابی که به‌واقع یکی از اولین کتاب‌های پست‌مدرن است. نیچه در این کتاب، به نقد مفهوم حقیقت، نقد اخلاق، نقد علم و علم‌باوری، نقد سوژه، نقد فرهنگ آلمان و بسیاری موارد دیگر می‌پردازد.
این کتاب اندکی پس از چنین گفت زرتشت به نگارش درآمده و بسیاری از مفاهیم چنین گفت زرتشت را با زبانی ساده‌تر داراست. این کتاب توسط آقای آشوری و آقای فیروزآبادی ترجمه شده، هرچند که به گمان‌ام ترجمه‌ی آقای آشوری بسیار دلنشین‌تر است. خلاصه کتاب فراسوی نیک و بد
22- کتاب پراگماتیسم از ویلیام جیمز [سطح دشواری= متوسط تا کم]
این کتاب یکی از بهترین و البته نخستین کتاب‌هایی است که در زمینه‌ی پراگماتیسم وجود دارد. کتاب پراگماتیسم در واقع کتابی نیست که خود ویلیام جیمز آن را نگاشته و به چاپ رسانده باشد، بل متن سلسله‌سخنرانی‌های این فیلسوف آمریکایی در ارتباط با پراگماتیسم است.
تأکید جیمز بر فایده‌ی نظریات فلسفی در عمل و در زندگی موجب می‌شود که او حقیقت، خدا و اخلاق را با دیدگاهی عمل‌گرایانه مورد بحث قرار دهد.
این کتاب توسط آقای عبدالکریم رشیدیان به فارسی ترجمه شده است.
23- کتاب تراکتاتوس از ویتگنشتاین [سطح دشواری: خیلی زیاد]
یکی از موجزترین کتاب‌های فلسفی قرن بیستم که بسیار مورد توجه پوزیتیویست‌ها قرار گرفت کتاب تراکتاتوس یا رساله منطقی فلسفی از ویتگنشتاین است. ویتگنشتاین در این کتاب تحت تأثیر شوپنهاور روایتی کانتی از معرفت‌شناسی ارائه میدهد و هرآن‌چه که به بیان درنیاید را دسترسی‌ناپذیر می‌خواند و جمله‌ی معروف خود در پایان کتاب یعنی «آن‌چه درباره‌اش نمی‌توان سخن گفت می‌باید درباره‌اش خاموش ماند» را بیان می‌دارد.
البته ویتگنشتاین بعدها از عقاید خود در این کتاب دست شست و رویکردی عمل‌گرایانه در باب زبان در پیش گرفت.
این کتاب توسط آقای ادیب‌سلطانی و آقای سروش دباغ ترجمه شده. هر دو ترجمه مناسب هستند.
بیشتر بخوانید: بهترین کتاب‌ها برای غور در آثار ویتگنشتاین
24– کتاب هستی و زمان از هایدگر [سطح دشواری: بسیار زیاد]
این کتاب مربوط به دوره‌ی اول فلسفه‌ی هایدگر است. هستی و زمان را هایدگر در سال 1927 منتشر کرد و تا مدتی افکار-اش حول همین کتاب بود، اما در دهه‌ی 50 میلادی افکار او مقداری متفاوت شد و بسیاری از متخصصین و شارحان فلسفه‌ی هایدگر برآن اند که هایدگرِ دوم از همین‌جا است که زاده می‌شود.
البته درعین‌حال برخی دیگر اعتقاد دارند که شکافی میان اندیشه‌های هایدگر نیست و هایدگر در دهه‌های پس از 50 نیز همان‌هایی را گفته که پیش‌تر در هستی و زمان هم گفته بود و سخن او هماره حول «هستی» بوده‌است.
به‌هرصورت، کتاب هستی و زمان از دشوارترین کتاب های فلسفی تاریخ است و کسی می‌باید به مطالعه‌ی آن مشغول شود که بسیار در فلسفه غور کرده باشد. این کتاب حول پدیدارشناسیِ هرمنوتیک هایدگر، بحث‌های هایدگر در باب «هستی» و ارتباط آن با «زمان»، بحث‌های هایدگر علیه دکارت و سوژه‌زدایی از فلسفه، بحث‌های او در باب «دازاین» و مسائل مربوط به دازاین از جمله زمان‌مندی، تاریخ‌مندی، پروا و مرگ است.
تا آن‌جا که می‌دانم سه ترجمه از این کتاب در ایران وجود دارند. نخست «وجود و زمان» با ترجمه‌ی محمود نوالی، دوم «هستی و زمان» با ترجمه‌ی سیاوش جمادی و سوم «هستی و زمان» با ترجمه‌ی عبدالکریم رشیدیان. این‌که کدام‌یک می‌تواند ترجمه‌ی بهتری باشد، متأسفانه نمی‌توانم در این باب نظری قاطع دهم.
25- کتاب هستی و نیستی از سارتر [سطح دشواری: بسیار زیاد]
هستی و نیستی اثر اصلی سارتر در فلسفه‌ی اگزیستانسیالیسم است. سارتر در این کتاب عقاید اصلی خود در باب وجود در خود، وجود برای خود و وجود برای دیگری را اظهار می‌دارد. او به بحث آزادی می‌پردازد و زیادی‌بودن چیزهای اطراف که در رمان تهوع نیز بدان اشاره داشته بود را نیز مورد بحث قرار میدهد.
شرح سارتر از آگاهی به‌مثابه‌ی نیستی و تأکید سارتر بر التفاتی‌بودن آگاهی نیز از دیگر مباحث اصلی کتاب هستند.
این کتاب دهه‌ها پیش توسط مرحوم عنایت شکیباپور ترجمه شده که البته ترجمه‌ی قابل اعتنایی نیست. در سال‌های اخیر خانم بحرینی این کتاب را ترجمه کرده. اگر در فلسفه از سطح خوبی برخوردار هستید و تاکنون این کتاب را نخوانده‌اید پیشنهاد می‌کنم حتماً کتاب هستی و نیستی از سارتر را به عنوان یکی از بهترین کتاب های فلسفی مطالعه کنید.
بیشتر بخوانید: فلسفه سارتر برای نوآموزان
26- پژوهش‌های فلسفی از ویتگنشتاین [سطح دشواری: بسیار زیاد]
کتاب تراکتاتوس مربوط به دوره‌ی نخست فکری ویتگنشتاین است، اما او کتابی دیگر – چه‌بسا مهم‌تر از تراکتاتوس – دارد که عمدتاً آن را به دوره‌ی دوم اندیشه‌ی او مرتبط می‌کنند. پژوهش‌های فلسفی یا تحقیقات فلسفی پس از مرگ ویتگنشتاین منتشر شد و بحث‌های بسیاری را به همراه داشت.
این کتاب نیز همچون کتاب تراکتاتوس تأثیری بسیار روی فلسفه‌ی تحلیلی و حتی فلسفه‌ی اروپایی داشت. ویتگنشتاین در این کتاب بحث‌های‌اش در باب تطابق زبان و واقعیت را به‌کناری گذاشت و به بحث در باب معنای زبان به‌مثابه‌ی امری کاربردی مشغول شد. بحث‌های او در باب ناممکن‌بودن زبان شخصی و همچنین بحث‌های‌اش در باب ذهن نیز در همین کتاب هستند.
این کتاب را زنده‌یاد فریدون فاطمی به فارسی برگردانده است.
27- واژگان و چیزها از فوکو [سطح دشواری: زیاد]
فوکو در کتاب واژگان و چیزها یا نظم اشیاء تفکر بشر را به چند دوره تقسیم می‌کند و هر دوره را نیز تحت سیطره‌ی چیزی که خود اپیستمه یا «صورت‌بندی‌های دانایی» بر آن‌ها می‌نهد می‌داند. بحث‌های فوکو در این کتاب حول «صورت‌بندی‌های دانایی» و نتیجه‌ی تکان‌دهنده‌ی او مبنی بر «مرگ انسان» در تاریخ فلسفه بسیار مشهور اند. فوکو در این کتاب استدلال کرد که تاریخ نه آن‌طور که هگل می‌اندیشد پیوسته است، بل ناپیوسته است و فی‌الواقع میان دوره‌های متفاوت اندیشه شکافی عمیق وجود دارد.
همچنین بحث‌های فوکو در این کتاب – به‌مثابه‌ی یکی از بهترین کتاب های فلسفی – بسیار شبیه به بحث‌های توماس کون در کتاب ساختار انقلاب‌های علمی هستند.
28- ساختار انقلاب‌های علمی از توماس کون [سطح دشواری: متوسط تا زیاد]
توماس کون در فلسفه‌ی علم انقلابی ایجاد کرد. او اعلام داشت که علم پیشرفت نمی‌کند، بل هر دوره‌ی علم اصول خود را دارد. او نام دوره‌های علمی را «پارادایم» نهاد و بر طبق استدلال‌هایی مفصل به این نتیجه رسید که پارادایم‌ها را «قیاس» نمی‌توان کرد. فی‌المثل نمی‌توان میان پارادایم علمی نیوتونی، پارادایم علمی اینشتینی و پارادایم علمی کوانتومی داوری کرد. این کتاب در دهه‌های قبل با برگردان زنده‌یاد احمد آرام منتشر شده، اما چند سالی می‌شود که سعید زیباکلام نیز آن را ترجمه کرده‌است. ترجمه‌ی اخیر دقیق‌تر است.
بهتر است بحث را در باب کتب فلاسفه‌ی بزرگ بیش از این طولانی نکنم. نقد عقل عملی از کانت، گفتگوهایی درباره دین طبیعی از هیوم، تأملات دکارتی از هوسرل و بسیاری دیگر نیز می‌توانستند در این فهرست باشند، اما بیایید از کتب فلاسفه‌ی بزرگ فارغ شویم و ببینیم که در حال حاضر در بازار کتاب فلسفی در ایران چه کتاب‌هایی وجود دارند که نوشته‌ی فلاسفه‌ی بزرگ نیستند ولی می‌توان آن‌ها را در زمره‌ی بهترین کتاب های فلسفی جای داد.
بهترین کتاب های فلسفی بازار کتاب ایران
البته که باز هم نمی‌توان تمامی کتاب‌های فلسفی خوب را در این‌جا فهرست کرد، سعی من این است که تا جایی که حضور ذهن دارم به معرفی بهترین کتاب های فلسفی موجود در بازار کتاب ایران که مربوط به فلاسفه‌ی بزرگ نیستند بپردازم.
کتاب معنای زندگی از تری ایگلتون با ترجمه‌ی عباس مخبر می‌تواند گزینه‌ای مناسب برای کسانی باشد که درگیر معنای زندگی اند و می‌خواهند اطلاعات بیش‌تری در این باب داشته باشند.
کتاب درباره معنی زندگی از ویل دورانت با ترجمه‌ی آقای شهابی نیز می‌تواند گزینه‌ای مناسب در همین راستا باشد [برای مطالعه‌ی خلاصه کتاب درباره معنی زندگی از ویل دورانت کلیک کنید].
کتاب فلسفه و معنای زندگی گردآوری و ترجمه‌ی آقای محمد آزاده نیز می‌تواند در این زمینه مفید باشد. در این کتاب بخش‌هایی از کتب مختلف در راستای شرح معنای زندگی از نظرگاه افلاطون و ارسطو تا نیچه و هایدگر گردآوری و ترجمه شده.
کتاب درجست‌وجوی معنا نوشته‌ی اسوالد هنفلینگ نیز کتابی عالی است. هنفلینگ به شکلی بسیار خوب به بررسی معنای زندگی از خلال اندیشه‌های فلاسفه‌ی مختلف پرداخته. نقادی‌بودن کتاب از ویژگی‌های مثبت این کتاب است. این کتاب توسط آقای خداپرست و خانم حجتی به فارسی برگردانده شده است.
کتاب فلسفه‌ی زندگی اثر کریستوفر همیلتن با ترجمه‌ی آقای امینی نیز رویکردی همچون کتاب هنفلینگ دارد و گزینه‌ی خوبی است، هرچند که از نگاه من کتاب آقای هنفلینگ گزینه‌ی بهتری است. خوبیِ کتاب آقای همیلتن این است که مفاهیمی همچون خواب و رابطه‌ی جنسی را نیز مورد بحث قرار داده است.
کتاب 42 اندیشه‌ی ناب نیز می‌تواند کتابی مناسب از برای بررسی فلسفی زندگی باشد. نویسنده‌ی این کتاب از خلال اندیشه‌های فلاسفه‌ی بزرگ به بحث در باب زندگی و مسائل آن پرداخته است. او خود در مقدمه‌ی کتاب‌اش می‌گوید:
…42 اندیشه‌ی ناب ارائه‌دهنده‌ی رویکردی متفاوت ولی توأمان کهن است به مسائل ازلی زندگی که همان سعادت و آسایش بشری‌ست. این کتاب از طریق قیاس و حکایت، پرسش و نقل‌قول فلسفه را در راه شکوفا شدن در زندگی به کار می‌بندد.
زندگی خوب، 30 گام فلسفی کتابی دیگر در باب رابطه‌ی فلسفه و زندگی است و آن را هم همچون کتاب 42 اندیشه‌ی ناب، نشر نو منتشر ساخته‌است. مترجم هر دوی کتاب‌های 42 اندیشه‌ی ناب و 30 گام فلسفی آقای پژمان طهرانیان و مارک ورنون نیز نویسنده‌ی آن‌هاست.
کتاب نیچه و آری‌گویی تراژیک به زندگی یک کتاب بسیار خوب و جامع در باب نظریات نیچه در مورد نیهیلیسم و پاسخ او به این مسأله است. آقای محبوبی آرانی به‌خوبی توانسته از نظرگاه فلسفه‌ی تحلیلی به ارتباط عقاید نیچه با نیهیلیسم بپردازد. خواندن این کتاب را به شدت به کسانی که درگیر نیهیلیسم هستند پیشنهاد می‌کنم.
فارغ از این موضوع، کتاب‌هایی که می‌توانند به کار زندگی آیند ولی تماماً روی معنای زندگی متمرکز نیستند نیز در بازار ایران وجود دارند. به عنوان مثال، کتاب رساله‌ای کوچک در باب فضیلت‌های بزرگ اثر آقای اسپونویل و برگردان آقای کلانتریان کتابی است که به بررسی فضیلت‌های شناخته‌شده‌ای از جمله عدالت، شجاعت، افتادگی، سادگی، صبر و … می‌پردازد و می‌تواند به عنوان یکی از بهترین کتاب های فلسفی موجود در بازار ایران معرفی شود.
کتاب فلسفه‌ی ملال اثر اسوندسن و برگردان آقای خاکباز نیز در همین موضوع است و می‌تواند برای مطالعه کتاب مناسبی باشد.
در همین باب، کتاب در باب حکمت زندگی نیز کتابی عالی است که شوپنهاور آن را در اواخر عمر خود و با کوله‌باری از تجربه نگاشته است. شوپنهاور در این کتاب استدلال می‌کند که از میان آن‌چه هستیم، آن‌چه داریم و آن‌چه می‌نماییم باید مورد اول را جدی بگیریم. این کتاب توسط آقای مبشری ترجمه شده و البته مورد استقبال نیز واقع شده است.
کتاب افسانه سیزیف از آلبرکامو نیز می‌تواند گزینه‌ای مناسب برای تلفیق فلسفه و زندگی باشد. کامو در این کتاب به مسئله‌ی پوچی و خودکشی می‌پردازد. او برآن است پوچی از مواجهه‌ی ندای انسان با سکوت غیر منطقی جهان زاده می‌شود. انسان خواهان دلیلی برای زندگی، برای کارهایی که انجام میدهد و در کل برای رنج‌هایی‌ست که می‌برد. انسان خواهان معنایِ چیزهاست، معنایی که از دلِ شناختِ جهان و چیزهای موجود در آن سر بر می‌آورد. ولیکن جهان قادر به اعطای چنین چیزی نیست. جهان ساکت است و غیر قابل شناخت. تمامی تلاش بشری برای به شناخت درآوردن آن تا کنون به بن بست رسیده است. کامو بر آن است که تنها چیزی که قطعیت دارد وجودِ خودِ او و وجود جهان است؛ دیگر چیزها تفسیر و تعبیری بیش نیستند. سبب همین است که پوچی نه در انسان به تنهایی، و نه در جهان به تنهایی، بلکه در رابطه‌ی میان این دو وجود دارد. پوچی «فاصله‌ی میان جهان آرزومند است و جهانی که نومید می‌کند».
از افسانه سیزیف، تا جایی که من می‌دانم، سه ترجمه وجود دارد. یک ترجمه مربوط به آقای سپانلو، یک ترجمه مربوط به آقای سلطانیه و ترجمه‌ای دیگر ازآنِ خانم بحرینی. هر سه مغلق اند، گاه نادقیقی‌هایی نیز در آن‌ها هست، با این حال ترجمه‌ی خانم بحرینی وضعیت بهتری نسبت به دو ترجمه‌ی دیگر دارد.
بیشتر بخوانید: بدبینی فلسفی در کتاب افسانه سیزیف کامو
ضمناً کتاب تسلی‌بخشی‌های فلسفه اثر آلن دو باتن نیز می‌تواند در این راستا به کار آید. اما یک سری کتاب‌های دیگر نیز هستند که خیلی ساده نیستند و از این رو نمی‌توان آن‌ها را به نوآموزان معرفی کرد، ولی درعین‌حال دانش فلسفی را افزایش می‌دهند و می‌توانند گزینه‌هایی مناسب برای افراد حرفه‌ای و نیمه‌حرفه‌ای در فلسفه باشند.
کتاب هستی در اندیشه‌ی فیلسوفان اثر ژیلسون با ترجمه‌ی آقای طالب‌زاده یکی از این کتاب‌ها است و سال‌هاست که در فلسفه‌ی ایران توسط استادان فلسفه به دیگران معرفی می‌شود.
کتاب بنیاد هستی‌شناختی اثر هارتمان نیز وضعیتی این‌گونه دارد. این کتاب هم یکی از معروف ترین کتاب های فلسفی و کلاسیک در ایران است که سال‌ها پیش توسط مرحوم خراسانی به فارسی برگردانده شده.
کتاب فلسفه از تعبیر جهان تا تغییر جهان اثر آقای موسی اکرمی نیز می‌تواند در این راه مفید باشد. اما یک کتاب که کتابی عالی است و عمیقاً در باب موضوعات متافیزیک فلسفه بحث می‌کند، کتاب بحث در مابعدالطبیعه از ژان وال است. این کتاب توسط آقای مهدوی ترجمه شده و می‌تواند گزینه‌ای عالی برای کسانی باشد که خواهان بحثی صمیمی و راحت در باب متافیزیک غرب اند. الحق که نمی‌توان لیستی از بهترین کتاب های فلسفی گردآورد و به معرفی کتاب فلسفی بحث در مابعدالطبیعه نپرداخت. این کتاب نظریات فلاسفه در باب علیت، حرکت، صیرورت، زمان و … را مورد بررسی قرار میدهد. گفتنی است که تمامی مطالب کتاب ترجمه‌ی آقای مهدوی نیستند بل آقایان مجتهدی، کاردان، خوانساری و دیگران نیز بخش‌هایی از کتاب را ترجمه کرده‌اند.
در همین راستا، کتاب هراس از معرفت نیز می‌تواند گزینه‌ای مناسب باشد. پل بوغوسیان، نویسنده‌ی کتاب – البته عمدتاً در دایرهی فلسفه‌ی انگلیسی‌آمریکایی – به‌عنوان کسی که با نسبی‌گرایی مشکل دارد، به نقد نسبی‌انگاری در واقعیت و صدق پرداخته. این کتاب هم برای کسانی که به نسبی‌انگاری قائل اند و هم برای کسانی که افکارشان در دایرهی نسبی‌انگاری نیست می‌تواند کتابی مفید باشد.
کتاب «کتاب تردید» از بابک احمدی کتابی خوب در مورد نسبی‌گرایی است. بابک احمدی در این کتاب نسبی‌گرایی را از زوایای مختلف – چه نسبی‌گرایی معرفت‌شناختی، چه نسبی‌گرایی فرهنگی و چه نسبی‌گرایی اخلاقی – مورد بحث قرار میدهد. البته برخلاف جناب بوغوسیان، آقای احمدی به‌عنوان یک مدافع نسبی‌گرایی این کتاب را نوشته، هرچند که عقاید خود در دفاع از نسبی‌گرایی را خیلی صریح و با تأکید وارد کتاب نکرده است.
جز کتاب‌های فوق، کتاب فلسفه قاره‌ای و معنای زندگی هم می‌تواند گزینه‌ای مناسب برای مطالعه باشد. این کتاب از جولیان یانگ است و شاخص‌ترین مشخصه‌ی آن سادگی و بی‌پیرایگی متن آن است. برای توضیح بیشتر در مورد کتاب فلسفه قاره‌ای و معنای زندگی می‌توانید روی لینک کلیک کنید: معرفی کتاب فلسفه قاره‌ای و معنای زندگی.
کتاب تاریخچه‌ی فلسفه‌ی زمان از آدریان باردون با ترجمه‌ی آقای امیری آرا کتابی ست در باب زمان. در این کتاب بحث‌های فلاسفه و دانشمندان از زمان پارمنیدس تا کنون مورد بحث قرار می‌گیرند. گفتنی است که آقای باردون صرفاً به فلسفه اکتفا نکرده بل از نظریات فیزیک‌دانان نیز برای بررسی تاریخی مفهوم زمان کمک گرفته است.
کتاب سوبژکتیویته در ادبیات و فلسفه یکی دیگر از بهترین کتاب های فلسفی موجود در بازار کتاب ایران است. این کتاب کم‌حجم است، لیکن می‌تواند گزینه‌ای مناسب از برای بحثی نسبتاً مفصل در باب «می‌اندیشم پس هستم» دکارت و ردپای آن در فلسفه و ادبیات باشد. نویسنده در این کتاب ابتدا به تعریف سوبژکتیویته می‌پردازد و پس از آن مشغول بررسی سوبژکتیویته و سیر آن از دکارت تا زمان حاضر می‌شود. می‌دانید که سوبژکتیویسم پس از دکارت راهی طولانی را طی کرد و توسط نیچه، هایدگر و پس از آن‌ها فوکو، دریدا، لاکان و … مورد بحث و نقد جدی قرار گرفت. ماجرای کتاب حول همین راهِ دراز سوبژکتیویته است.
کتاب روان‌سیاست، نئولیبرالیسم و تکنولوژی‌های جدید قدرت از بیونگ چول‌هان نیز می‌تواند کتابی مناسب از برای مطالعه باشد. فلسفه‌ی جدید نمی‌باید فارغ باشد از تأثیر عظیم شبکه‌های اجتماعی بر انسان امروزی. گمان‌ام بر آن‌است که بشرِ سال 2020 – سالی که تیک‌تاک، اینستاگرام و امثال این‌ها خودنمایی می‌کنند – حتی با بشرِ سال 2000 نیز بسیار متفاوت است، چه رسد به بشر قرون پیشین.
از معدود کُتُبِ فلسفی که پیرامون بشرِ امروزی نگاشته شده‌اند کتاب روان‌سیاست، نئولیبرالیسم و تکنولوژی‌های جدید قدرت اثر بیونگ چول‌هان است. این کتاب نشان‌مان میدهد که نئولیبرالیسم نه از زیست‌سیاستِ دهه‌های پایانی قرن بیستم بل از روان‌سیاستِ دهه‌های نخستِ قرن بیست‌ویکم بهره می‌برد و از ابزارهای عالیِ این سیستم فکری-سیاسی، شبکه‌های اجتماعی اند.
- بیشتر بخوانید: معرفی کتاب روان‌سیاست، نئولیبرالیسم و تکنولوژی‌های جدید قدرت
آخرین کتابی که به آن اشاره دارم، کتاب گفت‌وگویی درباره‌ی نسبی‌انگاری، مطلق‌انگاری و ورای آن‌ها اثر مایکل کراوس است. پیرامون نسبی‌انگاری و چالش‌های آن – عمدتاً در فلسفه‌ی انگلیسی – است.
نویسنده چهار دانشجوی قدیمی را در کشور هند گرد هم آورده که در 4 روز پیرامون نسبی‌انگاری فلسفی، اخلاقی و زیباشناختی بحث می‌کنند. یکی از آن‌ها نسبی‌گراست، دیگری مطلق‌گرا، سومی هواخواه آشتی این دو دیدگاه و چهارمی خواهان فراتر رفتن از نسبی‌گرایی و مطلق‌انگاری است.
این کتاب هم اکنون در بازار ایران – با کمی ارفاق – از بهترین کتاب های فلسفی است؛ هرچند که نگارش چندان جذابی ندارد.
- بیشتر بخوانید: معرفی کتاب نسبی‌انگاری، مطلق‌انگاری و ورای آن‌ها
سخن آخر در باب بهترین کتاب های فلسفی
واقعاً نمی‌توان تمامی بهترین کتاب های فلسفی را در مقاله‌ای مختصر در اینترنت نام برد. از این روست که بسیاری از کتاب‌های خوب نام‌شان در این مقاله نیامد، از اعترافات آگوستین و مقالات مونتنی گرفته تا بر ضد روش فایرابند و سرمایه‌داری و شیزوفرنی دلوز.
مورد دیگر آن که این نوشتار برای نوآموزان نبود. نوآموزان فلسفه که به دنبال کتاب‌های فلسفی در راستای یادگیری فلسفه هستند می‌توانند از لینک زیر استفاده کنند:
