اکثر قریب‌به‌اتفاق کتب سیاسی موجود در ایران یا تاریخ فلسفه سیاسی اند، یا تاریخ تحولات سیاسی یا اگر هم تحلیل اند مربوط به قرن بیستم اند، لیکن جهان در قرن بیست‌ویکم و بالخاصه در دهه‌ی دوم این قرن تحولات دیگری را تجربه کرده‌است، به‌شکلی که با اندکی اکراه می‌توان گفت که از برای تحلیل جهان کنونی به نحوه‌ی اندیشیدنی متفاوت نیاز است. نفوذ بسیار زیاد گوشی‌های هوشمند و به‌ویژه نفوذ شبکه‌های اجتماعی از جمله فیس‌بوک، اینستاگرام، توییتر، لایکی و تیک‌تاک موجب شده که برگی تازه از شناخت اجتماع و شناخت نحوه‌ی حکومت رو شود. شوربختانه در دنیای کتاب ایران کتاب‌هایی که به تکنولوژی‌های جدید قدرت بپردازند بسیار معدود اند. کتاب روان‌سیاست: نئولیبرالیسم و تکنولوژی‌های جدید قدرت از بیونگ چول‌هان یکی از این کتاب‌های معدود است. این کتاب کتابی‌ست مختصر لیکن بسیار عالی در زمینه‌ی تحلیل نئولیبرالیسم و استفاده‌اش از تکنولوژی در راستای حکومت بر توده‌ها.
بیونگ چول‌هان با نثری ساده، بدون درازگویی و با استدلال‌های عالی‌اش نشان می‌دهد که نئولیبرالیسم به‌چه‌سان با پنبه سرمی‌برد. او عیان می‌سازد که در دنیای امروز و با سیطره‌ی نئولیبرالیسم در صحنه‌صحنه‌ی زندگی‌ها، به‌چه‌سان نئولیبرالیسم با مردم دوست می‌شود، همراه‌شان می‌گردد و درعین‌حال بر-شان حکومت می‌کند.
به‌شدت این کتاب را به علاقه‌مندان به جامعه‌شناسی سیاسی پیشنهاد می‌کنم. برای آن‌که ترغیب به خواندن‌اش شوید، در ادامه به معرفی بخش‌هایی از این کتاب خوب می‌پردازم:
بخش‌های کتاب روان‌سیاست: نئولیبرالیسم و تکنولوژی‌های قدرت
بیونگ چول‌هان نشان می‌دهد که در عصری که ما در آن زندگی می‌کنیم، دیگر دوران زیست‌سیاست به سر آمده و دوران روان‌سیاست سررسیده‌است. گروهِ حاکم دیگر تمرکزشان روی «روان» انسان‌هاست. آن‌ها نه زور می‌گویند، نه نارضایتی برای مردم به همراه می‌آورند – درعوض به‌دنبالِ آوردنِ کامیابی از برای توده‌ها اند، لیکن در این بین برشان قدرت‌ورزی می‌کنند و کاملاً در کنترل‌شان دارند.
کتاب از قطعه‌های کوتاه برخوردار است. این قطعات در راستای توضیح کارکرد نئولیبرالیسم و هم‌هنگام در راستای نشان‌دادن تبعات منفی سیطره‌ی نئولیبرالیسم برای زندگی انسان‌ها اند. کتاب دو بخش اصلی دارد: بحران آزادی و کلان‌داده یا بیگ‌دیتا. هر یک از این دو بخش است که قطعاتی ذیل خود دارند. برخی از کلیدی‌ترین قطعات به قرار زیر هستند:
-
استثمار آزادی
بیونگ چول‌هان در این قطعه مستدل می‌دارد که آزادی ظاهری امروزی آزادی نیست بل خود اجبار است و کمدی این‌جاست که همین آزادی خود موجب الزام و اجبار شده‌است.
-
دیکتاتوری سرمایه
چول‌هان در این قطعه اظهار می‌دارد که سرمایه‌داری صنعتی امروز به سرمایه‌داری مالی تغییرشکل داده‌است. سرمایه‌داریِ امروزی کارگران را خود به کارفرمایان تبدیل کرده:
امروزه هر کسی در کسب‌وکار خویش یک کارگر خوداستثمارکننده است. مردم حالا در آنِ واحد ارباب و بنده اند. حتی نبرد طبقاتی نیز به نبرد درونی علیه خود تبدیل شده‌است. [ب.چول‌هان، روان‌سیاست: نئولیبرالیسم …، برگردان آراز بارسقیان، تهران، نشر اسم، 1399]
کلیت سخن بیونگ‌چول‌هان در این بخش این است که حاکم کنونی «سرمایه» است. او می‌گوید:
ما در جهان‌مان دیگر برای ارضای نیازهای خودمان کار نمی‌کنیم، در عوض برای سرمایه کار می‌کنیم. سرمایه نیازهای خود-اش را ایجاد می‌کند و ما به‌اشتباه چنان ملتفت این نیازها می‌شویم که گویی به ما تعلق دارند. بنابراین سرمایه نوع جدیدی از تعالی را بازنمایی می‌کند که مستلزم شکل تازه‌ای از سوژه‌سازی است. ما از سپهر حلول زیسته طرد شده‌ایم: جایی که در آن زندگی به جای آن‌که خود را تحت انقیاد غایات بیرونی درآورد، با خود زندگی نسبت دارد.
-
دیکتاتوری شفافیت
زمانی بود که قدرت حاکم بایستی با شکنجه از مردم اعتراف می‌گرفت، اما امروز دیگر این کار ضرورتی ندارد چه‌آن‌که خود مردم اند که در راستای «شفافیت» همه‌چیزشان را شفاف عرضه می‌دارند. چول‌هان در این بخش از کتاب روان‌سیاست: نئولیبرالیسم و تکنولوژی‌های جدید قدرت می‌نویسد:
رسانه‌های اجتماعی بیش از پیش به سراسربینِ دیجیتال شبیه اند که مدام قلمرو اجتماعی را زیر نظر دارد و بی‌رحمانه آن را استثمار می‌کند. ما تازه خود را از سراسربینِ انضباطی آزاد کرده بودیم، بعد خود را درون یک سراسربین جدید و حتی کارآمدتر پرتاب کردیم.
-
قدرت هوشمند
قطعه‌ی قدرت هوشمند از بهترین و نافذترین قطعات کتاب روان‌سیاست: نئولیبرالیسم و تکنولوژی‌های جدید قدرت است. چول‌هان در این قطعه اظهار می‌کند که در نئولیبرالیسم باوجودی‌که مردمان خود را آزاد از قیدها تصور می‌کنند، قدرت هست – به‌خوبی هم هست. قدرتِ نئولیبرالیسم قدرتی هوشمند و صمیمی است. توده‌هایی که تحت سیطره در نئولیبرالیسم اند – برخلاف توده‌هایی که در سیستم‌های دیگر تحت سیطره اند – قدرت را با پوست و گوشت و استخوان‌شان حس نمی‌کنند. در نئولیبرالیسم:
قدرتی که هوشمند و صمیمی است بر ضد اراده‌ی کسانی که تابع‌اش هستند مستقیماً وارد عمل نمی‌شود؛ درعوض اراده‌ی آن‌ها را به سوی منفعت خودش هدایت می‌کند؛ چنین قدرتی بیش از آن‌که «نه» بگوید، «آری» می‌گوید: اغواگرانه عمل می‌کند نه سرکوب‌گرانه؛ به‌دنبال آن است که با ایجاد عواطف مثبت، آن‌ها را استثمار کند؛ به‌جای آن‌که مانع برپا کند.
-
شفا به‌مثابه‌ی کشتن
قطعه‌ی دیگری از کتاب، که بسیار عالی‌ست، قطعه‌ای‌ست مربوط به کلاس‌های خودسازی. در این کلاس‌ها بر «خود» بسیار تأکید می‌شود. مربیان‌شان عمدتاً در پی آن اند که حس خودپرستی و خودمحوری را در انسان‌ها زنده کنند. آن‌ها می‌خواهند که انسان‌ها در راستای اهدف کلی نئولیبرالیسم کاری با خود کنند که بیشتری عملکرد را داشته باشند. کلاس‌ها و کتاب‌های خودسازی به‌دنبال آن اند که اگر فرد به مشکلی هم برخورد، سیستم را لعن و نفرین نکند بل بر خود لعن فرستد، بر بی‌عرضگی‌اش، بر این‌که این اوست که توانایی رسیدن به «موفقیت» را ندارد، وگرنه راه باز است و قابلطیشدن.
چول‌هان در بخشی از این قطعه می‌نویسد:
نئولیبرالیسم انسان تام را به‌مثابه‌ی ابژه‌ی استثمار کشف کرده‌است. حکم نئولیبرال خودبهینه‌سازی فقط در خدمت ارتقای عملکرد بی‌نقص درون سیستم است. خودبازداری و ضعف‌ها و اشتباه‌ها باید از طریق درمان از بین بروند تا کارایی و عملکرد افزایش یابد. در عوض، همه‌چیز امکان مقایسه و اندازه‌گیری دارد و تابع منطق بازار می‌شود. این امر نگران زندگی خوب که محرک خودبهینه‌سازی می‌باشد نیست، بلکه خودبهینه‌سازی نتیجه‌ی قیود نظام‌مند است؛ نتیجه‌ی منطق موفقیتِ کمیِ بازار.
-
زندگی تماماً ثبت‌شده
این قطعه ذیل بخش کلان‌داده است، لیکن با بخش نخست مرتبط است. در این قطعه، چول‌هان بر این‌که History کارهای ما در اینترنت ثبت است و این امر تبعاتی به همراه دارد تأکید می‌کند. او می‌گوید:
امروزه کلیک‌هایی که می‌کنیم و واژه‌هایی که جست‌وجو می‌کنیم، همگی ذخیره می‌شوند. هر قدمی دیده و ثبت می‌شود. تصویر کاملی از زندگی‌های‌مان در اینترنت وجود دارد. عادت دیجیتالی ما شباهت بسیار دقیقی به شخصیت خودمان – به همان روح‌مان – دارد. شاید این تصویر حتی کامل‌تر و دقیق‌تر از تصاویری باشد که ما به طرف دیگر از خودمان ارائه می‌دهیم. … اکنون همان چیزهایی که روزانه استفاده می‌کنیم نیز ما را زیر نظر دارند. به‌عبارتی، ما در حافظه‌ی جامع دیجیتال گیر افتاده‌ایم. سراسربین بنتام هنوز فاقد یک سیستم ضبط‌کننده‌ی کارآمد بود؛ این سراسربین فقط یک «دفترچه‌ی ثبت مجازات» برای مجازات‌های انجام‌شده و دلایل اعمال آن‌ها داشت. زندگی واقعی زندانی‌ها ثبت نمی‌شد. برادر بزرگ [مربوط به رمان 1984 اورول] هیچ راهی برای پی‌بردن به این‌که زندانیان واقعاً به چه فکر می‌کنند یا چه هوسی در سر دارند نداشت. برخلاف برادر بزرگ که می‌توانست کاملاً فراموش‌کار باشد، کلان‌داده هیچ‌وقت هیچ‌چیز را فراموش نمی‌کند. تنها به همین دلیل، سراسربین دیجیتال بسیار کارآمدتر از سراسربین بنتام است.
خلاصه
کتاب روان‌سیاست: نئولیبرالیسم و تکنولوژی‌های جدید قدرت کتابی موجز و مختصر است، لیکن سخن‌های بسیاری از برای گفتن دارد. ازنظر نمی‌باید دور داشت که این کتاب گاه حتی سخنانی پیش‌پا‌افتاده و تکراری را داد می‌زند، اما گاهی می‌باید داد زد تا سخنان تکراری بتوانند تلنگر زن باشند.
لطفاً اگر این کتاب را خوانده‌اید، نظرات‌تان را برای ترغیب دیگران به مطالعه‌ی کتاب روان‌سیاست: نئولیبرالیسم و تکنولوژی‌های جدید قدرت از بیونگ چول‌هان در قسمت نظرات بنویسید.
مشخصات کتاب روان‌سیاست: نئولیبرالیسم و تکنولوژی‌های جدید قدرت
- نام کتاب: روان‌سیاست: نئولیبرالیسم و تکنولوژی‌های جدید قدرت
- نام انگلیسی: Psychopolitics: Neoliberalism and New Technologies of Power
- مترجم: آراز بارسقیان
- تعداد صفحات: 133
- سال انتشار: 1399
- ناشر: اسم
بیونگ چول‌هان کی‌ست؟
بیونگ چول‌هان [Byung-Chul Han] متولد 1959 در کره‌ی جنوبی است، اما سال‌هاست که در آلمان زندگی می‌کند. او استاد دانشگاه هنرهای برلین بود و هنوز هم هرازگاهی در آن‌جا تدریس می‌کند. او در دهه‌ی 80 برای تحصیل فلسفه و الهیات به فرایبورگ مهاجرت کرد، لیکن پیش از مهاجرت‌اش در سئولِ کره‌ی جنوبی متالورژی می‌خواند.
برخی از آثار بیونگ چول‌هان به قرارِ زیر اند:
- جامعه‌ی فرسودگی
- جامعه‌ی شفافیت
- روان‌سیاست: نئولیبرالیسم و تکنولوژی‌های جدید قدرت
- توپولوژی خشونت
- قدرت چیست؟
- تقلای اروس
- مطرود ساختنِ دیگران: جامعه، ادراک و ارتباط امروز
همچنین بخوانید: معرفی کتاب مدرنیته و اندیشه‌ی انتقادی
