بهترین کتاب های فلسفی برای شروع فلسفه + کتاب‌های پیچیده‌تر

به‌عنوان کسی که سال‌‌هاست درگیر فلسفه است، می‌توانم به‌طور قطع اذعان کنم که زندگی بدون فلسفیدن برای‌ام قابل تصور نیست. تک‌تک موقعیت‌های زندگی به‌علاوه‌ی نحوه‌ی کلی زیستن از برای‌ام با فلسفه عجین اند، با تحلیل، با مستدل‌ساختن. این ماجرا نه پس از آغاز به فلسفیدن، بل پیش از آغاز به فلسفیدن نیز وجود داشت و اصلاً همین ماجرا بود که مرا به فلسفه کشاند و موجب شد در دریای آن غرق شوم. اگر شما نیز – به هر دلیلی – درصدد ورود به دنیای فلسفه برآمده‌اید و خواهان آن اید که از عامیانه‌زیستن فاصله گیرید به شما تبریک می‌گویم و تصمیم‌تان را ارج می‌نهم. در ابتدا ممکن است با دشواری‌هایی روبه‌رو شوید، ولیکن اگر با عشق و علاقه مطالعه و اندیشیدن را دنبال کنید بر دشواری‌ها چیره خواهید شد. برای ورود به دنیای فلسفه یا در واقع شروع فلسفه و فلسفیدن بهتر است از یک سری کتاب مشخص آغاز کنید، کتاب‌هایی که می‌توانند راه را برای ورودتان به دنیای فلسفه اندکی هموار کنند و ذهن‌تان را آماده گردانند. در این نوشتار به معرفی بهترینِ این کتاب‌ها برخواهم آمد. این کتاب های مقدماتی فلسفه برای کسانی هستند که هیچ با دنیای فلسفه آشنایی ندارند. اما اگر با فلسفه آشنا هستید و صرفاً می‌خواهید بیش‌تر در دنیای فلسفه غور کنید، باز هم این نوشتار برای شماست. در قسمت دوم این نوشتار، به معرفی بهترین کتاب های فلسفی برای مطالعه‌ی بیشترِ فلسفه خواهم پرداخت. بنابراین چه به‌دنبال بهترین کتاب های فلسفه برای شروع باشید و چه برای غرق‌شدنِ بیشتر، این نوشتار را از دست ندهید.

بهترین کتاب های فلسفه برای شروع فلسفه

1- کتاب اول: کتاب فلسفه به زبان ساده

کتاب فلسفه به زبان ساده، چنان‌که از عنوان‌اش پیداست، کتابی ست آسان‌فهم برای نوآموزان فلسفه. این اثر نوشته‌ی جنی تایچمن و کاترین اوانز است و توسط اسماعیل سعادتی خمسه به فارسی ترجمه شده است. کتاب از یک مقدمه و شش بخش برخوردار است. مقدمه‌ی کتاب در مورد چیستی فلسفه به طور کلی صحبت می‌کند و شمایی بسیار کلی از آن‌چه که در کتاب خواهد آمد به دست می‌دهد. سایر بخش‌ها به قرارِ زیر اند:

بخش اول کتاب فلسفه به زبان ساده

بخش اول کتاب در باب هستی‌شناسی و متافیزیک است. این بخش از شش فصل برخوردار است که عناوین هر یک از این شش بخش به قرارِ زیر اند:

• فصل اول: چند معما درباره‌ی وجود (این فصل در باب نظریات در مورد عناصر سازنده‌ی جهان بحث می‌کند.)
• فصل دوم: وجود خدا (این فصل در باب براهین اثبات وجود خدا صحبت می‌کند.)
• فصل سوم: وجود این‌همانی اشخاص (این فصل در باب این‌همانی به بحث می‌پردازد و عمده‌ی تمرکز-اش بر استدلال جان لاک برای اثبات این‌همانی است.)
• فصل چهارم: مسئله‌ی اختیار (فصلِ چهارم بخش اول به مسئله‌ی سنتی جبر و اختیار می‌پردازد.)
• فصل پنجم: وجود شر (مسئله‌ی شر نیز در کتاب فلسفه به زبان ساده صفحاتی را به خود اختصاص داده است.)
• مسئله‌ی شناخت (فصل پایانی بخش اول اندکی در باب شناخت و مسائل مربوط به آن بحث می‌کند.)

بخش دوم فلسفه به زبان ساده

بخش دوم کتاب، در باب فلسفه‌ی اخلاق و فرا اخلاق است. این بخش از چهار فصل برخوردار بوده که عناوین هر یک از این چهار بخش به قرار زیر اند:

• فصل اول: اخلاق و توهم (این فصل عمدتاً به اندیشه‌ها و نظریات شوپنهاور، نیچه، ای.جی.ایر و مکی در باب اخلاق می‌پردازد و عمده‌ی بحث‌اش در باب وجود اخلاق همچون امری ذهنی است.)
• فصل دوم: خودخواهی و دگرخواهی (این فصل در باب خویشتن‌خواهی و نسبت آن با اخلاق بحث می‌کند.)
• فصل سوم: فایده و اصول اخلاقی (این فصل حول نتیجه‌گرایی اخلاقی و نمونه‌ی بارز آن فایده‌گرایی اخلاقی می‌چرخد. در این بین نویسنده به توضیح نظریات کانت در باب اخلاق نیز می‌پردازد.)
• فصل چهارم: زندگی و مرگ (نویسنده در فصل پایانیِ بخش دوم نگاهی اخلاقی به قتلِ دیگران و قتلِ نفس دارد.)

بخش سوم کتاب فلسفه به زبان ساده

بخش سوم از کتاب فلسفه به زبان ساده به‌مثابه‌ی یکی از کتاب های مقدماتی فلسفه به فلسفه‌ی سیاسی اختصاص داده شده است. این بخش شامل 5 فصل بوده که عناوین این فصول عبارت‌ اند از:

• فصل اول: آزادی و بی‌دولتی (این فصل توضیحاتی در باب آنارشیسم و پس از آن نظریات هابز و لاک در باب دولت همچون موضوعی حاصل قرارداد می‌دهد.)
• فصل دوم و سوم: آزادی و برابری (این دو فصل در باب آزادی و برابری اند و توضیحات خوبی در باب این دو موضوع در چنته دارند.)
• فصل چهارم: مارکس و مارکسیسم (نویسنده در فصلِ چهارم از بخش فلسفه سیاسی به مارکسیسم می‌پردازد و در اواخر فصل نیز نیم نگاهی به مکتب فرانکفورت انداخته است.)
• فصل پنجم: ایدئولوژی و جنیسیت (کتاب فلسفه به زبان ساده از بحث در باب فمینیسم عاری نیست. این فصل به فمینیسم و برخی مسائل مربوط به آن پرداخته است.)

بخش چهارم کتاب فلسفه به زبان ساده

بخش چهارم کتاب فلسفه به زبان ساده به فلسفه‌ی علم اختصاص داده شده است. فصل اول این بخش، به روش‌های علمی اختصاص داده شده و در آن در باب نظریات همپل، پوپر، کوهن و فایرابند توضیح داده شده است. فصل دوم در باب موضوع علیت است. در این فصل پس از پرداختن به علل چهارگانه‌ی ارسطو بحث در باب نظریات هیوم در باب علیت، کلیت و ضرورت آغاز می‌شود و پس از آن در فصل سوم به مسئله‌ی استقراء و مشکلات و راه‌حل‌های آن پرداخته شده است.

بخش‌های پنجم و ششم کتاب فلسفه به زبان ساده

بخش پنجم کتاب به منطق قدیم و جدید اختصاص داده شده و در بخش ششم در باب معنای زندگی و تأثیر فلسفه بر زندگی بحث می‌شود.

در کلیت امر، کتاب فلسفه به زبان ساده یکی از بهترین، آسان‌فهم‌ترین و جامع‌ترین کتاب های مقدماتی فلسفه است. این کتاب در عین آن که یکی از کتاب‌های مقدماتی فلسفه به شمار می‌رود، از گستره و عمق قابل قبولی برخوردار است. بنابراین با قاطعیت این کتاب را به شما که به دنبال کتابی عالی برای شروع فلسفه هستید معرفی می‌کنم و امیدوارم ام که برای ورود به دنیای فلسفه بتواند کمک‌تان کند.

2- کتاب دوم: کتاب خودآموز فلسفه

خودآموز فلسفه نوشته‌ی مل تامپسون است. او از جمله کسانی است که می‌توانند با زبانی ساده و گیرا به توضیح مفاهیم فلسفی بپردازند. جز این کتاب، کتاب‌های دیگری نیز از او به فارسی ترجمه شده‌اند، ولی این کتاب می‌تواند گزینه‌ای عالی برای شروع فلسفه باشد. محتوای این کتاب به قرار زیر است:

فصل اول کتاب خودآموز فلسفه

در فصل اول این کتاب، در باب معرفت‌شناسی توضیح داده شده. نویسنده در این بخش به افکار کسانی همچون افلاطون، ارسطو، دکارت، اسپینوزا، لایب‌نیتس، لاک، برکلی، هیوم، کانت، راسل، پوزیتیویست‌ها و پراگماتیست‌ها می‌پردازد. دست آخر با اشاره‌ای به فلاسفه‌ی تحلیلی بحث خود را به پایان می‌برد. این فصل برای کسانی که آشنایی اندکی با معرفت‌شناسی دارند و یا اصلاً هیچ‌گونه آشنایی‌ای ندارند بسیار مفید و کاربردی است.

فصل دوم کتاب خودآموز فلسفه

فصل دوم کتاب در باب فلسفه‌ی دین و مسائل مربوط به آن بحث می‌کند. عمده‌ی این فصل به وجود خدا و براهین اثبات و رد آن اختصاص داده شده. از میان براهین مربوط به اثبات وجود خدا، ابتدا به برهان هستی‌شناختی  پرداخته می‌شود. نویسنده نخست در باب استدلال هستی‌شناختی آنسلم قدیس در باب وجود خدا سخن می‌گوید و سپس به انتقاد کانت از این برهان می‌پردازد. پس از آن به انتقادِ نورمن مالکولم از انتقادِ کانت پرداخته می‌شود و با بحث در باب سخنان آیریس مرداک در باب این برهان، صحبت در مورد برهان هستی‌شناختی به پایان می‌رسد.

برهان دیگری که در فصل دوم مورد بحث واقع می‌شود برهان کیهان‌شناختی است. عمده‌ی تمرکز در این قسمت بر روی براهین توماس آکوییناس و رد آن براهین توسط هیوم و کانت است. در این بین، اشاره‌ای هم به برهان صُنعِ ویلیام پالی و نقد آن توسط هیوم می‌شود.

پس از این دو گروه براهین، نویسنده به برهانِ منتقد براهین پیشین، یعنی کانت، می‌پردازد. پس از این به معنای واژه‌ی «خدا» از نظرگاه پوزیتیویست‌ها، نظر پل تیلیش در باب خدا و دست آخر به بحث در باب معجزات از نظرگاه هیوم پرداخته می‌شود.

فصل سوم کتاب خودآموز فلسفه

فصل سوم در باب فلسفه‌ی ذهن است. در این فصل به نظریه‌های متعددی که در باب ذهن وجود دارد پرداخته می‌شود؛ نظریه‌هایی همچون ماتریالیسم، ایده‌آلیسم و دوآلیسم. پس از این به مغز، هوش مصنوعی و دیگر مسائل مربوط به فلسفه‌ی ذهن در قرن بیستم و بیست‌و‌یکم پرداخته می‌شود.

فصل چهارم کتاب خودآموز فلسفه

فلسفه‌ی علم، موضوع فصل چهارم کتاب خودآموز فلسفه به مثابه‌ی یکی از بهترین کتاب های مقدماتی فلسفه است. در این فصل، مروری مختصر بر اندیشه‌ها در باب علم و مسائل علمی از اندیشمندان پیشاسقراطی تا پیش از نیوتن می‌شود و پس از این نویسنده به علم از نظرگاه نیوتن می‌پردازد. سپس به فلسفه‌ی علم در قرن بیستم، بالخاصه فلسفه‌ی علمِ کارل پوپر، پرداخته می‌شود.

فصل پنجم کتاب خودآموز فلسفه

فلسفه‌ی اخلاق در فصل پنجم مورد بحث قرار می‌گیرد. مل تامپسون پس از پرداختن به رابطه‌ی «هست» و «باید»، که پس از هیوم، خصوصاً از سوی فلاسفه‌ی آنگلوساکسون، بسی جدی گرفته شد، به فرا اخلاق و انواع نظریات فرا اخلاقی می‌پردازد. سپس به سه فلسفه‌ی اخلاق عمده، یعنی فایده‌گرایی، فضیلت‌گرایی و اخلاق کانتی، پرداخته می‌شود. این فصل با بحثی مختصر در باب نسبی‌گرایی اخلاقی پایان می‌پذیرد. به طور کلی، خواننده‌ای که با کلیت فلسفه اخلاق آن‌چنان آشنا نیست می‌تواند در این فصل با اهم مسائل مربوط به فلسفه‌ی اخلاق، به طور خلاصه، آشنا شود.

فصل ششم کتاب خودآموز فلسفه

نویسنده در فصل ششم، یکی دیگر از موضوعات مهم فلسفه، یعنی فلسفه سیاسی، را مورد بحث قرار می‌دهد. در ابتدا تحت عنوان قرارداد اجتماعی، به نظریات فلاسفه‌ای همچون توماس هابز و جان لاک نیم‌نگاهی می‌شود و سپس تحت عنوان اراده‌ی عمومی، به رقیب فلسفه سیاسی هابز و لاک، یعنی فلسفه سیاسی ژان ژاک روسو و کارل مارکس، پرداخته می‌شود. مبحث بعدی به عدالت اختصاص داده شده که پس از نیم‌نگاهی مختصر به فلسفه سیاسی افلاطون، بحث در باب عدالت از نظرگاه جان رالز و رابرت نوزیک آغاز می‌گردد.

فصل هفتم کتاب خودآموز فلسفه

کسانی که خواهان آشنایی بیشتر با فلسفه‌ی قرن بیستم، خصوصاً فلسفه‌ی قاره‌ای هستند، می‌توانند از محتویات فصل هفتم استفاده کنند. این فصل عموماً در باب فلسفه‌ی قاره‌ای، از پدیدارشناسی و اگزیستانسیالیسم گرفته تا فلسفه‌ی پسامدرنیسم، است.

3- کتاب کلیات فلسفه

سعی کنید دو کتاب پیشین را با دقت بخوانید و خلاصه‌ای از مهم‌ترین نکات هر فصل را یادداشت کنید. با مطالعه‌ی دو کتاب قبلی می‌توانید دو قدم خوب و محکم برای ورود به دنیای فلسفه بردارید. وقتی این دو قدم را برداشتید، نوبت به آن می‌رسد که یکی دیگر از بهترین کتاب های مقدماتی فلسفه را در دست گیرید و در آن غرق شوید: کلیات فلسفه از ریچارد پاپکین و آوروم استرول.

این کتاب می‌تواند یک گام محکم دیگر برای ورود به دنیای فلسفه باشد. جالب است بدانید که سال‌هاست کتاب کلیات فلسفه در ایران توسط کسانی که خواهان ورود به دنیای فلسفه هستند مطالعه می‌شود و واقعاً می‌توان آن را یکی از کتاب‌های کلاسیک فلسفه در ایران دانست. محتوای این کتاب تقریباً 600 صفحه‌ای به قرارِ زیر است:

فصل اول کتاب کلیات فلسفه

فصل اول کتاب در باب فلسفه‌ی اخلاق است. نویسندگان در این فصل، کلیت فلسفه‌ی اخلاق از افلاطون تا قرن بیستم را مورد بحث قرار می‌دهند. ضمناً آقای مجتبوی، مترجم کتاب، در این فصل چند صفحه را در مورد اخلاق اسلامی به کتاب اضافه کرده‌اند.

فصل دوم کتاب کلیات فلسفه

فصل دوم این کتاب در مورد فلسفه سیاسی است و به نظرم می‌شد گسترده‌تر و بهتر باشد. در این فصل صرفاً نگاهی انداخته می‎شود به فلسفه‌ی سیاسی افلاطون، هابز، لاک و مارکس و البته همراه با انتقاد. اما کل فلسفه سیاسی در دست اینان نبوده و نیست و می‌شد این فصل بهتر از این باشد.

فصل سوم کلیات فلسفه

فصل سوم گستردگی خوبی دارد، البته خوب برای یک کتاب مقدماتی فلسفه. این فصل بر روی متافیزیک تمرکز دارد و به طور تاریخی نگاهی می‌اندازد به عقاید فلاسفه‌ای همچون افلاطون، ارسطو، اپیکور، دکارت، اسپینوزا، هگل و کانت در مورد متافیزیک.

بحث در مورد جبر و اختیار و همچنین روح و بدن، بحث این فصل است. در میان کتاب های مقدماتی فلسفه می‌توان گفت که یکی از بهترین بحث‌ها در مورد متافیزیک در همین کتاب وجود دارد.

فصل چهارم کتاب کلیات فلسفه

این فصل هم خیلی گسترده نیست، اما برای کسی که تازه پای به دنیای فلسفه نهاده مناسب است. در این فصل در مورد فلسفه دین بحث می‌شود و برهان‌های اثبات‌کننده وجود خدا معرفی می‌شوند و البته نقدهایی که بر آن‌ها خصوصاً از سوی هیوم وارد آمده نیز ذکر می‌گردند.

فصل پنجم کتاب کلیات فلسفه

این فصل نیز برای یک کتاب که در زمره‌ی کتاب های مقدماتی فلسفه قرار دارد فصل بدی نیست. در این فصل در مورد معرفت شناسی بحث می‌شود. نویسندگان تمرکزشان را بر روی معرفت شناسی افلاطون – خصوصاً بحث‌های رسالات منون و جمهوری-، معرفت شناسی عقل‌گرایانه‌ی دکارت و سایر عقل‌گرایان و همچنین معرفت شناسی تجربه‌گرایانه می‌گذارند.

فصل ششم کتاب کلیات فلسفه

در این فصل بحثی مختصر در باب منطق قدیم می‌شود و می‌تواند آغاز گر خوبی برای مطالعه‌ی بیش‌تر در مورد منطق ارسطویی باشد.

فصل هفتم کتاب کلیات فلسفه

فصل آخر این کتاب نیز نگاهی دارد به آن‌چه که نویسندگان نام «فلسفه‌ی معاصر» بر آن نهاده‌اند. اما منظور از فلسفه‌ی معاصر در این کتاب فقط فلسفه‌ی آخر قرن نوزدهم و سه چهار دهه‌ی اول قرن بیستم است؛ از جمله پراگماتیسم، اگزیستانسیالیسم و فلسفه‌ی ویتگنشتاین و کارنپ و سایر تحلیلی‌های اولیه.

4- کتاب الفبای فلسفه

 نایجل واربرتون از فلسفه‌دانانی است که قدرت نوشتن و توضیح‌دادن در مورد فلسفه به زبان ساده را به خوبی دارند. یکی از کتاب‌های خوب او برای کسانی که به دنبال کتاب های مقدماتی فلسفه هستند کتاب الفبای فلسفه است. این کتاب نسبت به کتاب کلیات فلسفه حجم کم‌تری دارد، اما می‌تواند نکات خوبی را به خواننده یاد دهد.

محتوای این کتاب به طور کلی به قرارِ زیر است:

فصل اول کتاب الفبای فلسفه

عنوان فصل اول، خدا است و در آن در مورد برهان‌هایی که له و علیه خدا اقامه شده‌اند صحبت می‌شود؛ از براهین وجودشناختی و کیهان‌شناختی گرفته تا برهان شرط بندی پاسکال.

فصل دوم کتاب الفبای فلسفه

عنوان این فصل، حسن و قبح بوده و محتوای آن در باب فسفه‌ی اخلاق است. در این فصل هر چند موجز ولی به شکلی بسیار خوب در باب بزرگ‌ترین و پربحث‌ترین نظریات در فلسفه‌ی اخلاق و فرااخلاق بحث می‌شود: از نظریات افلاطون و ارسطو در باب فضیلت و نظریات اخلاق مسیحی گرفته تا اخلاق کانتی و اخلاق‌های نتیجه‌گرایانه و سودگرایانه. البته در این فصل نگاهی به نسبی‌انگاری اخلاقی، طبیعت‌گرایی اخلاقی و عاطفه‌انگاری، یعنی سه نظریه‌ی اخلاقی که در قرن بیستم و بیست و یکم قائلان بسیاری داشته و دارند نیز بحث می‌شود.

فصل سوم کتاب الفبای فلسفه

در این فصل نگاهی متفاوت به سیاست و فلسفه‌ی سیاسی انداخته می‎شود. بحث در باب تقسیم پول به طور مساوی و تلویحاً سوسیالیسم، بحث در باب دموکراسی، بحث در باب نافرمانی مدنی و بحث در باب مجازات از جمله بحث‌های موجود در این فصل هستند.

فصل چهارم کتاب الفبای فلسفه

فصل چهارم با عنوان «جهان خارج»، به بحث در مورد واقع‌گرایی یا رئالیسم، ایدئالیسم، پدیدارگرایی و شکاکیت می‌پردازد و دیدگاه‌های گوناگون در مورد چیستی جهان خارج از ذهن را مورد بحث و تحلیل قرار می‌دهد.

فصل پنجم کتاب الفبای فلسفه

فصل پنجم توضیحی مختصر در مورد فلسفه‌ی علم است. این فصل خیلی می‌توانست بهتر از این‌ها باشد و واقعیت این است که نسبت به سایر فصل‌ها ضعیف‌تر است، ولی در کل در آن در مورد استقرا در فلسفه‌ی علم و همچنین نظریه‌ی ابطال‌گرایان بحث می‌شود.

فصل‌های ششم و هفتم کتاب الفبای فلسفه

دو فصل آخر نیز به ترتیب در مورد فلسفه‌ی ذهن و فلسفه‌ی هنر هستند. در فصل ششم، مواردی همچون دوآلیسم در فلسفه‌ی ذهن، فیزیکالیسم، رفتارگرایی و کارکردگرایی مورد بحث قرار می‌گیرند و فصل هفتم نیز مشتمل است بر بحث در مورد چیستی هنر و سایر مسائل مربوط به دنیای هنر.

******

در کل این کتاب اگر پس از کتاب‌های بالا خوانده شود، کتابی خوب برای افرادی است که تازه پای به دنیای فلسفه گذاشته‌اند و در پی بهترین کتاب های مقدماتی فلسفه هستند.

5- کتاب درآمدی بر تحلیل فلسفی

 تا اینجای کار، اگر 5 کتاب فوق را خوانده باشید، توانسته‌اید گام‌هایی محکم برای ورود به دنیای فلسفه بردارید. وقتِ آن است که در همین راستا، یک کتاب حجیم‌تر و پربارتر بخوانید تا دانسته‌های پیشین‌تان هم تثبیت شوند و هم به‌شان اضافه شود. کتاب درآمدی بر تحلیل فلسفی کتاب خوبی برای این مرحله است. محتوای این کتاب به قرار زیر است:

فصل‌های اول و دوم کتاب درآمدی بر تحلیل فلسفی

ازآن‌جا که نویسنده‌ی کتاب، آقای هاسپرس، متعلق به سنت فلسفه‌ی تحلیلی بوده، در فصل اول کاملاً به رابطه‌ی کلمات و اشیاء می‌پردازد. این فصل می‌تواند تا حدودی برگی تازه از دنیای فلسفه در پیش روی‌تان باشد.

فصل دوم اختصاص به دنیای شناخت و معرفت‌شناسی دارد. در این فصل ابتدا در مورد باور و توجیه و صدق که مفاهیمی رایج در معرفت‌شناسی در دنیای فلسفه‌ی تحلیلی هستند پرداخته شده و سپس بحث به منابع شناخت ما از عقل و تجربه گرفته تا شهود کشانده می‌شود.

فصل‌های سوم و چهارم کتاب درآمدی بر تحلیل فلسفی

فصل سوم کتاب درآمدی بر تحلیل فلسفی به موضوعی می‌پردازد که موضوع فصل چهارم کتاب قبل بود. در این فصل در مورد چیستی چیزها و نظریاتی که در مورد آن‌ها وجود دارند بحث می‌شود: از رئالیسم گرفته تا ایدئالیسم و پدیدارگرایی.

فصل‌های پنجم و ششم کتاب درامدی بر تحلیل فلسفی

در فصل پنجم، که فصلی نسبتاً طولانی ست، در باب جبر و اختیار سخن می‌راند. این فصل می‌تواند فصلی عالی برای افراد مبتدی تا متوسط در راستای آشنایی و یادگیری در مورد تعین‌گرایی و ناتعین‌گرایی باشد. فصل ششم نیز دلالت دارد بر چیستی «من». نویسنده بحثی نسبتاً طولانی در رابطه با «من» و هویت درمی‌اندازد.

فصل‌های هفتم و هشتم کتاب درآمدی بر تحلیل فلسفی

فصل هفتم شامل بحثی خوب و کاربردی در باب فلسفه‌ی دین و خاصه برهان‌های له و علیه خداست. در فصل هشتم نیز نگاهی مفید به فلسفه‌ی اخلاق و فرااخلاق انداخته می‌شود.

در کلیت امر، کتاب درآمدی بر تحلیل فلسفی می‌تواند کتابی بسیار خوب برای کسانی باشد که خواهان یادگیری بیش‌تر فلسفه هستند.

6- کتاب لذات فلسفه

اما کتاب دیگری وجود دارد که از جمله قدیمی‌ترین کتاب‌های فلسفی در ایران است و در واقع یک کتاب فلسفی کلاسیک به شمار می‌رود. این کتاب در ایران با لذات فلسفه ترجمه شده و نوشته‌ی ویل دورانت است. پس از مطالعه‌ی این 5 کتاب، اگر برای کتاب لذات فلسفه نیز وقت بگذارید اطلاعات خوبی عایدتان خواهند شد.

کتاب‌های مفید برای آشنایی با تاریخ فلسفه

کتاب‌های فوق می‌توانند آغازگر مسیر حرکت در دنیای فلسفه باشند. زمانی که کتاب‌های فوق را به‌خوبی خواندید و اکثر مطالب آن‌ها را فراگرفتید، بد نیست دوره‌ای را نیز به مطالعه‌ی کتاب‌های تاریخ فلسفه اختصاص دهید تا با کلیت تاریخ فلسفه نیز آشنا شوید. پس از آن می‌توانید یک به یک به هر یک از مبحث‌های فلسفه وارد شوید و کتاب‌های عمیق‌تری در باب آن‌ها بخوانید. یعنی می‌توانید رفته‌رفته وارد دنیای فلسفه‌ی اخلاق، معرفت شناسی، فلسفه‌ی علم و … شوید. نم‌نمک راه برای خواندن کتاب‌هایی اختصاصی در شرح فلسفه‌ی فیلسوفان باز می‌شود و پس از آن که ذهن‌تان آماده شد می‌توانید کتاب‌های اصلی فلاسفه را بخوانید و از بهترین کتاب های فلسفی تاریخ لذت ببرید.

به هر حال، در اول راه، کتاب‌هایی که در باب تاریخ فلسفه می‌توانند برای‌تان مفید باشند موارد زیر هستند:

1- سرگذشت فلسفه از برایان مگی

برایان مگی یکی از ساده‌نویس‌ترین فلسفه‌دانان است و کتاب او با عنوان «سرگذشت فلسفه» یا «داستان فلسفه» نیز کتابی با لحنی ساده و بی پیرایه است، هرچند که خیلی ابتدایی است و تنها برای قدم اول مناسب است. از این کتاب تا جایی که من می‌دانم دو ترجمه وجود دارد: یکی سرگذشت فلسفه با ترجمه‌ی آقای کامشاد و دیگری داستان فلسفه با ترجمه‌ی آقای صالحی علامه.

 این کتاب مصور است، عمیق نیست، ساده است و در کل انتخابی برای آغاز راه است.

2- کتاب فیلسوفان بزرگ، از سقراط تا فوکو اثر جریمی استنگروم و جیمز گاروی

این کتاب نیز شکل و شمایلی همچون کتاب قبلی دارد، اما مفصل‌تر است و اطلاعات بیش‌تری در اختیارتان قرار می‌دهد. کتاب فیلسوفان بزرگ مصور است و بسیار کوتاه، ولی اکثر فلاسفه‌ی مهم را دربردارد و می‌تواند موجب یک آشنایی اولیه با فلاسفه‌ی بزرگ شود.

در خواندن این کتاب به عنوان یکی از کتاب های مقدماتی فلسفه شک نکنید.

3- تاریخ فلسفه از ویل دورانت

به همان میزان که کتاب لذات فلسفه از ویل دورانت شیرین و خواندنی است، کتاب تاریخ فلسفه‌ی او نیز یکی از خواندنی‌ترین کتاب های مقدماتی فلسفه است. این کتاب اگرچه منبعی عالی برای آشنایی با تاریخ فلسفه نیست، ولی برای آغاز راه گزینه‌ی بدی نیست.

تمامی فلاسفه در این کتاب مورد بحث قرار نگرفته‌اند، اما افلاطون، ارسطو، فرانسیس بیکن، اسپینوزا، ولتر، کانت، شوپنهاور، اسپنسر، نیچه، برگسون، بندتو کروچه، راسل، سانتایانا، ویلیام جیمز و جان دیویی از جمله فلاسفه‌ای هستند که دورانت در کتاب‌اش در مورد آن‌ها نوشته است. در کل خواندن این کتاب نیز خالی از فایده نیست.  این کتاب نیز همچون کتاب لذات فلسفه ترجمه‌ی مرحوم زریاب خویی است.

4- کتاب آثار کلاسیک فلسفه

همواره گفته‌ام که بهترین راه از برای آشنایی با عقاید یک فیلسوف این است که کتاب‌های اصلی خود آن اندیشمند مطالعه شوند، اما قطعاً برای کسی که تازه پای در جاده‌ی فلسفه گذاشته و قصد شروع فلسفه را دارد، این امر به‌سادگی میسر نمی‌تواند شد. یک گزینه‌ی مناسب برای چنین وضعیتی وجود دارد و آن استفاده از کتاب آثار کلاسیک فلسفه است. نایجل واربرتون، نویسنده‌ی این کتاب، به‌زبانی ساده و البته به شکل خلاصه گشتی در برخی از آثار کلاسیک فلسفه داشته‌است. این آثار در واقع آثار اصلی فلاسفه هستند از جمله تأملات در فلسفه‌ی اولی اثر دکارت، جهان همچون اراده و تصور شوپنهاور و تبارشناسی اخلاق نیچه.

پس از مطالعه‌ی کتاب‌هایی که در بالا معرفی کردم، سعی کنید این کتاب را تهیه و مطالعه‌اش کنید.

5- کتاب تاریخ سیر فلسفه در اروپا از علی اصغر حلبی

این کتاب نیز می‌تواند یک کتاب نسبتاً مفید برای آشنایی با تاریخ فلسفه باشد. آقای حلبی از فلسفه‌دانان قدیمی ایرانی است و توانسته این کتاب نسبتاً خوب را از راه ترجمه و تألیف در دو جلد به چاپ برساند. کتاب از فلاسفه‌ی پیشاسقراطی آغاز می‌شود و به نیمه‌ی دوم قرن بیستم می‌رسد.

کتاب آقای حلبی، فلاسفه‌ی بسیار زیادی را شامل می‌شود اما توضیحاتی که برای شرح اندیشه‌ی این فلاسفه در کتاب وجود دارند بسیار حجم کمی دارند؛ در کل این کتاب برای آغاز راه مفید است.

6- کتاب فلاسفه‌ی بزرگ از برایان مگی

فلاسفه‌ی بزرگ، عنوان کتابی از برایان مگی است که در واقع این کتاب گفتگوهای او با استادان فلسفه در ارتباط با فلسفه‌ی فلاسفه‌ی بزرگ را شامل می‌شود. این کتاب حول بحث در باب فلسفه‌ی افلاطون و ارسطو تا ویتگنشتاین است و می‌تواند یکی از بهترین کتاب‌های آغازین برای یادگیری تاریخ فلسفه باشد.

فلاسفه‌ی بزرگ، سال‌ها پیش با ترجمه‌ی آقای عزت‌الله فولادوند به چاپ رسیده است.

7- سیر حکمت در اروپا از محمد علی فروغی

نخستین کتابی که به‌عنوان تاریخ فلسفه اروپایی در کشور ایران به چاپ رسید، همین کتاب سیر حکمت اروپا از مرحوم فروغی بود. با وجودی که نزدیک به 90 سال از نگارش این کتاب می‌گذرد، هنوز هم می‌تواند برای کسانی که در اول راه فلسفه هستند یکی از بهترین کتاب های مقدماتی فلسفه باشد.

این کتاب را پس از 4 کتاب فوق بخوانید. کتاب از فلاسفه‌ی پیش از سقراط آغاز می‌کند و به اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم یعنی ویلیام جیمز می‌رسد.

8- مکتب‌های فلسفی از دوران باستان تا امروز اثر پرویز بابایی

زنده‌یاد پرویز بابایی تا پیش از عرضه‌ی این کتاب به بازار چند کتاب فلسفی ترجمه کرده بود که یکی از بهترین و کاربردی‌ترینِ آن‌ها کتاب «از سقراط تا سارتر» اثر لاوین است. اما کتاب مکتب‌های فلسفی از دوران باستان تا امروز بخش عمده‌ای از کتاب از سقراط تا سارتر را در خود دارد. این کتاب 800 صفحه‌ای نگاهی کلی و گسترده به تاریخ فلسفه دارد و می‌تواند به عنوان هفتمین کتاب برای آشنایی با تاریخ فلسفه خوانده شود.

 کتاب از فلاسفه‌ی ملطی آغاز می‌کند و به نومارکسیست‌های اول قرن بیستم و پست‌مدرن‌ها می‌رسد. گفتنی است که این کتاب تلفیقی از ترجمه و تألیف است.

9- کتاب فلسفه‌ی اروپایی در عصر نو، ویراسته‌ی تایشمن و وایت

کتاب فلسفه‌ی اروپایی در عصر نو به صورت مقاله‌مقاله است که چند مقاله از آن را خانم تایشمن – همان نویسنده‌ی کتاب فلسفه به زبان ساده- نگاشته و ویراسته است. چنان‌که از عنوان کتاب عیان است، این کتاب به فلسفه‌ی مدرن اروپایی می‌پردازد. مقالات آن از هگل آغاز می‌شوند و به فوکو و دولوز می‌رسند.

از این کتاب دو ترجمه در بازار وجود دارد: یکی ترجمه‌ی آقای حنایی کاشانی و دیگری ترجمه‌ی خانم احمدیان. در آخر آن که کتاب تاریخ فلسفه از کاتلین هیگیز و رابرت سالومون و همچنین کتاب تاریخ مختصر فلسفه جدید از راجر اسکروتن نیز می‌توانند در این مرحله مطالعه شوند. هر چند اگر مطالعه نشوند نیز مشکلی وجود ندارد.

و اما… دو تاریخ فلسفه‌ی بزرگ

با خواندن کتاب‌های بالا، هم با کلیت موضوعات فلسفه آشنا می‌شود و هم با کلیت تاریخ فلسفه. اگر توانسته باشید کتاب‌هایی که در این نوشتار به عنوان کتاب های مقدماتی فلسفه معرفی شدند را به خوبی مطالعه کنید نوبت به مطالعه‌ی دو کتاب تاریخ فلسفه‌ی بزرگ می‌رسد.

یک کتاب، کتابی 9 جلدی و کلاسیک از کاپلستون است که سال‌ها در ایران توسط دانشجویان و علاقه‌مندان به فلسفه مطالعه شده و می‌شود.

کتاب دیگر نیز تاریخ فلسفه راتلج است که در سه -چهار سال اخیر دو ترجمه از مجموعه‌ی 10 جلدی آن روانه‌ی بازار شده‌است.

تاریخ فلسفه راتلج نشر چشمه یک چاپ و ترجمه مربوط به انتشارات حکمت است و یک چاپ و ترجمه‌ی دیگر مربوط به انتشارات چشمه

بهترین کتاب های فلسفی به ترتیب تاریخ

اما فارغ از کتاب‌های مقدماتی فلسفه برای شروع فلسفه، بد نیست مروری هم بر بهترین کتاب های فلسفی تاریخ داشته باشیم، کتاب‌هایی که هر علاقه‌مند به فلسفه‌ای باید آن‌ها را بخواند:

1- کتاب مهمانی یا ضیافت از افلاطون [سطح دشواری کتاب: متوسط]

مهمانی یا ضیافت رساله‌ای شاهکار از افلاطون است که اوج نگارش افلاطون را به نمایش می‌گذارد. در این کتاب – به‌مانند اکثر قریب‌به‌اتفاق رسالات افلاطون – شاهد بحث‌های سقراط با دیگران هستیم، اما موضوع اصلی کتاب عشق است. سقراط و چند تن از یونانیان در محفلی گرد آمده‌اند و شراب می‌نوشند و در باب عشق به بحث می‌نشینند. هر یک نظریات خویش را در مورد عشق بیان می‌دارند تا آن‌که نوبت به سقراط می‌رسد و سقراط خطابه‌ای تاریخی در باب عشق ادا می‌کند، خطابه‌ای که هنوز که هنوز است بسیاری آن را می‌خوانند و در باب‌اش صحبت می‌کنند.

تعالی انسان از طریق عشق و بحث در باب ایده‌ یا مثال زیبایی از جمله موارد تاریخی موجود در خطابه‌ی سقراط هستند. البته خطابه‌های سایر افراد نیز از جمله آگاتون و آریستوفانس نیز در طول تاریخ ماندگار شده‌اند. این کتاب با ترجمه‌های مخلتف در دسترس است، اما پیشنهاد می‌شود ترجمه‌ی محمدحسن لطفی در دوره آثار افلاطون را مطالعه کنید.

2- کتاب جمهوری از افلاطون [سطح دشواری کتاب: متوسط تا زیاد]معرفی بهترین کتاب های فلسفی هیچ لیستی از بهترین کتاب های فلسفی پیدا نخواهید کرد که کتاب جمهوری افلاطون در آن وجود نداشته باشد. این کتاب با وجود آن که نهایی‌ترین عقاید افلاطون را در بر ندارد، همچنان می‌تواند به‌عنوان یک شاهکار مورد مطالعه قرار گیرد. جمهوری افلاطون همچون بسیاری از رسالات افلاطون حکایت گفتگوهای سقراط با دیگران است.

سقراط در این کتاب در باب معرفت‌شناسی، هستی‌شناسی، عدالت، چگونگی زیستن و بسیاری موارد دیگر بحث می‌کند. عمق مطالب فلسفی و درعین‌حال زیبایی خارق‌العاده‌ی این کتاب از جمله مواردی هستند که باید روی آن‌ها تأکید داشت. هیچ متنی از افلاطون نخواهید خواند که زیبایی نگارش افلاطون شما را مجذوب کتاب نکند؛ این قضیه برای کتاب جمهوری نیز صادق است.

همچنین ببینید: خلاصه کتاب جمهوری افلاطون

تا جایی که می‌دانم این کتاب یک بار با ترجمه‌ی جناب فواد روحانی و یک بار با ترجمه‌ی جناب لطفی ترجمه شده. بهتر است به مطالعه‌ی رساله‌ی جمهوری در دوره آثار افلاطون که توسط محمدحسن لطفی به فارسی گردانیده شده بپردازید. ضمناً این کتاب برای افراد نوآموز فلسفه خیلی گزینه‌ی مناسبی نیست.

3- کتاب متافیزیک از ارسطو [سطح دشواری کتاب: زیاد]

بسیاری از مفاهیم اصلی فلسفه تا زمان دکارت – چه در فلسفه‌ی غرب و چه در فلسفه‌ی اسلامی – از آنِ ارسطو بودند و اکثرشان نیز از همین کتاب متافیزیک یا مابعدالطبیعه به عاریه گرفته شده بودند؛ از ماده و صورت گرفته تا جوهر و قوه و فعل. دشواری کتاب بدان‌سبب است که اولاً افرادی که تا کنون کتب فلسفی زیادی نخوانده‌اند احتمالاً با بسیاری از واژگان این کتاب مشکل خواهند داشت، ثانیاً خود ارسطو نیز برخی جملات را در نهایت ایجاز و ابهام گفته و ثالثاً محتوای این کتاب از ابتدا نیز نه برای عامه‌ی مردم بل برای اعضای آکادمی ارسطو ارائه شده است. جالب آن که ابن‌سینا پیش از آن که به فیلسوفی حرفه‌ای تبدیل شود 40 بار این کتاب را خوانده و هیچ بار محتویات آن را نفهمیده است تا این که روزی با کتابی از فارابی در شرح این کتاب آشنا شده و تازه فهمیده که ارسطو چه گفته.

با این حال، همان‌طور که گفته شد، بسیاری از مطالب این کتاب سال‌های سال مورد بحث فلسفه‌دانان و فلسفه‌خوانان در طول تاریخ بوده‌اند و هنوز هم که هنوز است اگر بحث در باب متافیزیک باشد احتمالاً از بحث‌های این کتاب نیز سخنانی به میان خواهد آمد. این کتاب با ترجمه‌های آقایان خراسانی و لطفی در دسترس است. از هر دو ترجمه می‌توان به‌خوبی استفاده کرد.

4- کتاب اخلاق نیکوماخوس از ارسطو [سطح دشواری: متوسط]

از جمله اولین و بهترین تلاش‌ها در دنیای فلسفه‌ی اخلاق همین کتاب اخلاق نیکوماخوس است. البته این کتاب نوشته‌ی خود ارسطو نیست، بلکه- بنا به قول‌هایی- این کتاب گردآوری دست‌نوشته‌ها و درس‌گفتارهای ارسطو در باب اخلاق و زندگی بوده که این کار توسط پسر ارسطو با نام نیکوماخوس و همکاری دوستان خود انجام گردیده است.

با این حال کتاب اخلاق نیکوماخوس از ارسطو کتابی عالی برای ورود به دنیای چگونگی زیستن است. در این کتاب است که ارسطو بحث در باب دایمونیا که عموماً به سعادت و خوشبختی ترجمه شده را راه می‌اندازد و بحث می‌کند که برای وصول به سعادت چه کارها باید کرد و در این بین است که به طور مبسوط به فضیلت و انواع فضایل و همچنین به بد بودن افراط و تفریط و خوب‌بودن حد وسط می‌پردازد.

این کتاب نیز با ترجمه‌ی جناب محمدحسن لطفی می‌تواند گزینه‌ای عالی برای خواندن باشد.

5- کتاب در ستایش دیوانگی اثر اراسموس [سطح دشواری: کم]

اراسموس، نویسنده‌ی کتاب در ستایش دیوانگی کتاب در ستایش دیوانگی کتابی ست خواندنی، اما نمی‌توان خیلی روی فلسفی‌بودن آن تأکید داشت. این کتاب در اوایل قرن شانزدهم توسط اومانیست هلندی یعنی اراسموس ظرف یک هفته در خانه‌ی یک از دوستان‌اش به نگارش درآمده و رویکردی ضد عقل‌گرایی دارد. افرادی که به‌تازگی در زمره‌ی فلسفه‌دانان و فلسفه‌خوانان درآمده‌اند نیز می‌توانند این کتاب را بدون دشواری خاصی مطالعه کنند.

اراسموس، نویسنده‌ی کتاب در ستایش دیوانگی کتاب، عقل‌گرایی رواقیان و دین‌گرایی افراطی و منحط کشیشان و اسقف‌های آن زمان را مورد انتقاد قرار می‌‌دهد و به مدح دیوانگی – که در تقابل با عقل‌گرایی قرار دارد- می‌پردازد.

این کتاب توسط آقای حسن صفاری به فارسی ترجمه شده و می‌تواند گزینه‌ای مناسب برای چند ساعت غور در دنیای کتاب باشد.

همچنین بخوانید: خلاصه کتاب در ستایش دیوانگی

6- کتاب شهریار از ماکیاولی [سطح دشواری: کم]ماکیاولی، نویسنده‌ی کتاب شهریار این کتاب نیز یکی از بهترین کتاب‌هایی است که فلسفه‌خوانان می‌توانند مطالعه کنند. شهریار – به‌عنوان یکی از بهترین کتاب های فلسفی – توسط بسیاری از سیاست‌مداران و همچنین بسیاری از فلاسفه – از جمله روسو و هگل – مورد ستایش قرار گفته و به‌واسطه‌ی همین کتاب است که گاه به ماکیاولی پدر سیاست مدرن را لقب می‌دهند.

ماکیاولی، نویسنده‌ی کتاب شهریار کتاب شهریار راهنمایی ست برای افرادی که حکومت یک منطقه را در دست دارند. مهم‌ترین عنصر کتاب تأکید بر هدف و نادیده‌گرفتن ارزش‌های اخلاقی مرسوم است. به‌نوعی می‌توان گفت که عمده‌ترین فرضی که ماکیاولی در این کتاب دارد نتیجه‌گرایی است و هدف اصلی این است که حاکم پایه‌های حکومت‌اش را مستحکم کند. در این کتاب از معدود افرادی تعریف می‌شود، اما یکی از آن‌ها چزاره بورجیا است که نیچه نیز 4 قرن بعد به ستایش او می‌پردازد؛ هرچند بورجیا به سبب کارهایی که کرده در نزد عامه‌ی مردم و عامه‌ی فلاسفه فردی منفور است.

ترجمه‌های مختلفی از این کتاب موجود هستند: ترجمه‌ی آقای محمود-محمود، آقای زرکش و آقای داریوش آشوری. ترجمه‌ی آقای زرکش از متن ایتالیایی به عمل آمده و می‌تواند گزینه‌ی بهتری نسبت به سایر ترجمه‌ها باشد.

7- کتاب تأملات از رنه دکارت [دشواری= متوسط تا زیاد]

تأملات با نام کامل تأملات در فلسفه‌ی اولی از ماندگارترین و بهترین کتاب های فلسفی تاریخ است. این کتاب را بسیاری سرآغاز فلسفه‌ی مدرن می‌دانند. دکارت در این نوشتار توجه فلاسفه را به آگاهی معطوف می‌دارد و از این کتاب به بعد است که عمده‌ی تلاش فیلسوفان در هستی‌‎‌شناسی و معرفت‌شناسی حول سوژه و شک در باب موجودیت جهان خارج از ذهن و این موارد می‌شود.

دکارت در این کتاب ابتدا به همه‌چیز از جمله وجودش خودش شک می‌کند و سپس رفته‌رفته با استفاده از یک اصل یا به قول خود او «نقطه‌ی ارشمیدسی» درصدد اثبات وجود خود، خدا و جهان خارج از ذهن می‌پردازد. تا اواخر قرن نوزدهم فلسفه عمدتاً بر عقاید دکارت متکی بود، اما از قرن بیستم به بعد بود که عقاید دکارت‌ستیزانه‌ی افرادی همچون نیچه، ویتگنشتاین، هایدگر و دریدا اوج گرفتند و سوژه‌ی دانا و فارغ از جهان مورد انتقادی سخت واقع شد.

کتاب تأملات با ترجمه‌ی مرحوم احمد احمدی به فارسی ترجمه شده. این کتاب را نیز در زمره‌ی کتاب‌هایی که باید بخوانید قرار دهید، البته اگر تا کنون آن را مورد مطالعه قرار نداده‌اید.

8- کتاب لویاتان از هابز [سطح دشواری: متوسط]

کتاب لویاتان از جمله بهترین کتاب‌های قرن هفدهم و البته بهترین کتاب های فلسفی تاریخ است. در همین کتاب است که هابز با به میان آوردن وضعیت جنگی انسان پیش از حکومت و بحث در باب این‌که در این وضع انسان گرگ انسان است و هر کس درصدد است بر دیگری قدرت خود را وارد سازد، بحث در باب یک حکومت اجباری را به میان می‌آورد.

از نگاه هابز در این کتاب، انسان ناچار است که از برای رها شدن از بدی‌های وضعیت جنگی به طور قراردادی یک حاکم را به حکومت گمارد. اما موردی که هابز در این کتاب روی آن تأکید می‌کند و بعد از او همواره در باب آن بحث شده این است که حاکم باید قدرت مطلق داشته باشد و اصلاً خود او باید از قوانینی که وضع می‌کند رها باشد.

این کتاب نیز می‌تواند کتابی عالی برای مطالعه‌ی فلسفه‌خوانان باشد. لویاتانِ هابز با ترجمه‌ی دکتر بشیریه به فارسی برگردانده شده و برای خرید در دسترس است.

9- کتاب دو رساله درباره‌ی حکومت از جان لاک [سطح دشواری: متوسط]

یکی از ماندگارترین کتاب‌ها در عالم فلسفه‌ی سیاسی بدون شک کتاب دو رساله درباره‌ی حکومت و خصوصاً رساله دوم درباره‌ی حکومت از جان لاک است. جان لاک، فیلسوف بزرگ انگلیسی، این دو رساله را در سال 1689 بدون نام نویسنده به چاپ رساند، هر چند بسیاری، پس از پژوهش‌های پیتر لاسلت، بر این عقیده ‌اند که لاک سال‌ها پیش به نگاشتن دو رساله مشغول بوده است.

رساله‌ی اول پاسخ و واکنشی به عقاید سر رابرت فیلمر است. فیلمر از جمله کسانی بوده که در آن زمان به حق الهی پادشاهان معتقد بوده، یعنی بر این عقیده بوده که سلسله‌ی تبار پادشاهان به آدم ابوالبشر می‌رسد. او انسان‌ها را تماماً در اختیار پادشاه و پدر را سلطان بی چون و چرای منزل می‌پنداشته است. لاک در رساله‌ی اول، با جرأت و جسارت، به عقاید فیلمر می‌تازد و آن‌ها را به تمسخر می‌گیرد. اما آن چیزی که نام لاک را در تاریخ اندیشه‌ی سیاسی غرب ماندگار کرده رساله‌ی اول نیست، بل رساله‌ی دوم است.

جان لاک در رساله‌ی دوم درباره‌ی حکومت به مانند هابز وضعیتی طبیعی را ترسیم می‌کند، وضعیتی که در آن جامعه‌ای وجود ندارد و هر کدام از انسان‌ها به صورت فرد در حال گذران امور هستند. اما وضعیت طبیعی لاک، به مانند وضعیت طبیعی هابز سراسر جنگ و نزاع نیست، بل انسان‌ها به تبعیت از قانون طبیعت، یعنی همان قانون عقل، در کنار یکدیگر می‌زیند. اما اوضاع در وضعیت طبیعی آنچنان هم خوب نیست. گاه برخی از آدمیان به سبب منفعت‌طلبی و همچنین به دور از خرد بودن این قانون را رعایت نمی‌کنند و مسببِ ایجاد وضعیت جنگ می‌‌شوند. به همین سبب، داوری بی‌طرف لازم است تا بتواند از این «ناملایمات» جلوگیری کرده و یا در صورت بروز آن‌ها را حل و فصل نماید.

به همین سبب، انسان‌ها وضع طبیعی را رها کرده و هر یک بر حسب توافقی اولیه اجتماعی به وجود می‌آورند. این اجتماع، برای ایجاد نهادی قانون‌گذار، دولتی را بر حسبِ اعتماد بر سر کار می‌نهد. اما دولت مورد نظر لاک، برخلاف دولت مورد نظر هابز، دولتی توتالیتر نیست بل دولتی است که از قدرتی محدود برخوردار است. لاک برای دولت مورد نظر خود سه قوه‌ی قانون‌گذاری، اجرایی و فدراتیو در نظر می‌گیرد که هر یک از این سه قوه، وظیفه‌ی خاص خود را دنبال می‌کنند. اما وظیفه‌ی کلی دولت چیزی نیست جز حفاظت از مال، جان و آزادی انسان‌ها.

ترجمه‌های متعددی از این کتاب نیز در دسترس اند: یک ترجمه مربوط به آقای شریعت است که هر دو رساله را ترجمه کرده، یک ترجمه مربوط به آقای ارشدنژاد و ترجمه‌ای دیگر مربوط به آقای عضدانلو. از لحاظ دقت به‌نظر-ام می‌توان گفت هر سه در یک اندازه‌اند، اما از لحاظ سلیس‌بودن متن ترجمه‌ی آقای عضدانلو بهتر از سایرین است.

10- کتاب اخلاق از اسپینوزا [سطح دشواری: خیلی زیاد]

بهترین کتاب های تاریخ فلسفه یکی از موجزترین و دشوارترین و بهترین کتاب های فلسفی بدون هیچ گپ‌وگفتی کتاب اخلاق از اسپینوزا است. اسپینوزا با قبول‌کردن برخی از مفاهیم دکارتی، از جمله جوهر و صفت، خود فلسفه‌ای نو بنا نهاد. او در کتاب اخلاق جوهر را خودبسنده که به هیچ چیز دیگری وابسته نیست و خود علت خود است معرفی کرده و آن را برابر با خدا می‌انگارد.

سپس به بحث در باب صفات و حالات می‌پردازد. در ادامه بحث اسپینوزا از جوهر و صفت و حالت به ذهن و بدن و درآخر به زندگی حکیمانه سوق داده می‌شود. سخنان و افکار اسپینوزا در این کتاب برای زندگی فلسفی شاهکار هستند و به‌هیچ عنوان نباید یک فلسفه‌خوان وجود داشته باشد که این کتاب و عقاید اسپینوزا را مطالعه نکرده باشد.

گفتنی است که این کتاب سال‌ها پیش توسط آقای جهانگیری به فارسی ترجمه شده‌است.

11- کتاب در اصول علم انسانی اثر جرج بارکلی [سطح دشواری: متوسط]

نثر بارکلی در این کتاب بسیار عالی است و از لحاظ نوع نگارش هیچ دشواری‌ای برای خواننده‌ی کتاب وجود ندارد، اما این کتاب می‌تواند برای کسانی که تازه با دنیای فلسفه آشنا شده‌اند دشواری‌هایی داشته باشد. بارکلی در این کتاب پدیدارگرایی را که پس از او سال‌ها در انگلیس به عنوان فلسفه‌ی اصلی ماندگار می‌شود مورد بحث قرار می‌دهد. او، به‌مثابه‌ی یک اسقفِ فیلسوف، و به‌دلایل مذهبی، درصدد است که مفهوم ماده را از بین ببرد و استدلال کند که اصلاً ماده‌ای خارج از ذهن، چه ذهن انسان و چه ذهن خدا، وجود ندارد.

توضیح آن که لاک در کتاب جستاری در فهم بشر خود – به تبعیت از دکارت – اجسام خارجی را دارای کیفیات اولیه و ثانویه شمرد. او اظهار داشت که ویژگی‌های ثانویه از جمله رنگ و بو خارج از ذهن انسان وجود ندارند و کیفیات اولیه از جمله اندازه و وزن به ذهن انسان وابسته نیستند. اما بارکلی با استفاده از استدلالات خودِ لاک و همچنین استدلالی دیگر عنوان می‌دارد که کیفیات اولیه نیز به ذهن وابسته اند و از این رو هیچ ماده‌ای خارج از ذهن نیست و جهان صرفاً مجموعه‌ای از ذهن‌هاست.

اصول علم انسانی درواقع شرح و بسط پدیدارگرایی، ایده‌آلیسم انگلیسی و تجربه‌گرایی است، مواردی که هر یک توسط دیوید هیوم به حد اعلای خود رسیدند.

این کتاب به همراه کتاب سه گفتار توسط آقایان مهدوی و بزرگ‌مهر سال‌ها پیش ترجمه شده و می‌تواند به عنوان یکی از بهترین کتاب های فلسفی مورد مطالعه واقع شود.

12- کتاب کاوشی در خصوص فهم بشری از دیوید هیوم [سطح دشواری: متوسط]

این کتاب درواقع خلاصه‌ای از کتاب هیوم با عنوان رساله در باب طبیعت آدمی است. هیوم در این کتاب عقاید جنجالی خود در مورد علیت و تقسیم احکام به پیشینی و پسینی را عنوان می‌کند و به بحث در باب انطباعات و ایده‌ها می‌پردازد. او در این کتاب تجربه‌گرایی را به اوج خود می‌رساند. گفته‌های هیوم در این کتاب سال‌ها بعد توسط فلاسفه‌ی پوزیتیویست و نئو پوزیتیویست به‌شدت مورد توجه قرار گرفتند. کانت نیز بسی از این کتاب تأثیر پذیرفت و به‌جرأت می‌توان گفت که یکی از انگیزه‌های کانت برای نگارش کتاب نقد عقل محض و بحث در باب قضایای ترکیبی پیشینی و مقولات ذهن از جمله علیت واکنش به همین کتاب بوده است.

کتاب کاوشی در خصوص فهم بشری توسط کاوه لاجوردی به فارسی ترجمه شده و قابل مطالعه است.

13- کتاب قرارداد اجتماعی از ژان ژاک روسو [دشواری: متوسط]

این کتاب نیز از معروف‌ترین کتاب‌های فلسفی در زمینه‌ی فلسفه‌ی سیاسی است. روسو در این کتاب عقاید جمع‌گرایانه‌ی خود را اظهار کرده و بحث در باب اراده‌ی کلی و مجبور کردن آدمیان به آزادی را عنوان می‌دارد. روسو ذات انسان را خوب می‌انگاشت و بر این باور بود که این تمدن است که ذات و زندگی انسان را بد کرده.

روسو، نویسنده‌ی کتاب قرارداد اجتماعی ازآن‌جا که راهی برای بازگشت به پیش از تمدن وجود ندارد بهتر است اصلاحاتی در نحوه‌ی کشورداری و سیاست و آموزش صورت گیرند که روسو در این کتاب به موارد سیاسی و در کتاب امیل در باب تعلیم و تربیت بحث می‌کند.

کتاب با ترجمه‌ی قدیمی آقای زیرک‌زاده و ترجمه‌ی جدید آقای کلانتریان در دسترس است.

14- کتاب نقد عقل محض از کانت [سطح دشواری: خیلی زیاد]

اگر قرار بود فقط سه مورد از بهترین کتاب های فلسفی را نام می‌بردم، قطعاً کتاب نقد عقل محض یا به قول زنده‌یاد آقای ادیب‎‌سلطانی سنجش خرد ناب را نام می‌بردم. این کتاب شاهکار است و باید حتماً توسط فلسفه‌خوانان حرفه‌ای خوانده شود. ضمناً این کتاب بسیار دشوار است چراکه اولاً کانت نویسنده‌ی خوبی نبوده، ثانیاً مفاهیم بدیع در آن بسیار اند و ثالثاً زبان آلمانی نیز به‌خودی‌خود دشوار است. با این حال دشواری نباید مانع از مطالعه‌ی این کتاب شود.

کانت در نقد عقل محض، درصدد است که فیزیک نیوتونی را از شر تشکیکات هیوم نجات دهد. او به این منظور دست به انقلاب کوپرنیکی در فلسفه می‌زند و بر این عقیده می‌رود که چیزهایی که حس می‌کنیم در واقع از صافی ذهن ما رد می‌شوند که بدین‌شکل ادراک‌شان می‌کنیم. این که چیزها به‌خودی‌خود و در خود چیستند هیچ‌زمان بر ما معلوم نخواهد شد.

کانت بر این رأی است که چیزها ابتدا از حس گذر کرده و سپس وارد فهم می‌شوند. پایه‌های اساسی حسگانی ما یکی زمان است و دیگری مکان و مقولات فهم‌مان نیز 12 مقوله هستند از جمله جوهر و علیت.

درآخر کانت به تناقضات عقل می‌پردازد و خلاصه به این نتیجه می‌رسد که ما صرفاً به تجربیات‌مان دسترسی داریم و این که فراتر از تجربه‌ی ما – که کانت آن را متعالی یا ترانساندانس می‌نامد – چیست ما هیچ‌زمان نتوانیم فهمید.

بحث در باب قضایای ترکیبی پیشین، بحث در باب مقولات فهم، بحث در باب شاکله‌ها و بحث در باب تناقضات عقل از جمله جاودانگی روح و وجود خدا و ازلی‌وابدی‌بودن جهان از جمله مفاهیمی اند که در این کتاب با آن‌ها مواجه خواهید شد.

این کتاب سال‌ها پیش توسط آقای ادیب‌سلطانی ترجمه شده و طی چند سال اخیر نیز توسط آقای بهروز نظری. اما راست‌اش را بخواهید ترجمه‌ی آقای نظری در اکثر موارد بازنویسی ترجمه‌ی آقای ادیب‌سلطانی است و چه بهتر که ترجمه‌ی دقیق و البته دشوار آقای ادیب‌سلطانی مورد مطالعه قرار گیرد.

15- کتاب پدیدارشناسی روح از هگل [سطح دشواری= بسیار زیاد]

یکی دیگر از بهترین کتاب های فلسفی و البته ماندگارترین کتاب های فلسفی کتاب پدیدارشناسی روح از هگل است. این کتاب بسیار دشوار است، حتی دشوارتر از نقد عقل محض. در پدیدارشناسی، هگل سیر آگاهی را از پایه‌ای‌ترین حالت تا اوجِ آن، یعنی روحِ مطلق، نشان می‌دهد. او در این کتاب بحث‌های اصلی خود در باب ایده‌آلیسم مطلق، تاریخ‌گرایی، جمع‌گرایی، خدایگان و بنده و … را عنوان می‌کند، بحث‌هایی که در کتاب‌های بعدی او با شرح‌وبسط بیش‌تری مورد بحث واقع می‌شوند.

از مهم‌ترین مباحث این کتاب می‌توان به خدایگان و بنده اشاره داشت، موردی که توسط مارکس به کار گرفته شد و بسیار مشهور گشت. هگل در پدیدارشناسی روح بر این عقیده است که هر انسانِ خودآگاه موجودی خودبسنده نیست، بل برای خودآگاه‌تر شدن به دیگری نیاز دارد. در واقع سخنِ هگل برخلاف سخنِ دکارت و کانت و امثالهم است. اگر «منِ» دکارت در ذهنِ خود اسیر مانده بود، اگر «منِ» کانت یک موجود منفردِ استعلایی بود، «منِ» هگل در تعامل با دیگری است. انسان خودآگاه در اندیشه‌ی هگل خودبه‌خود خودآگاه نمی‌شود بل در تعامل با دیگران است که به خودآگاهی دست می‌یابد. در واقع، خودآگاهی در اندیشه‌ی هگل یک امر اجتماعی است؛ یعنی هر انسانی برای کسبِ خودآگاهیِ بیشتر به بازشناخته شدن توسط یک خودآگاهی دیگر نیاز دارد. علاوه بر این، در درون هر خودآگاهی یک میل به سروری نیز وجود دارد.

در پدیدارشناسی روح، در بخش خدایگان و بنده، دو خودآگاهی در تقابل با یکدیگر قرار می‌گیرند و هر یک به بازشناخته‌شدن توسط دیگری نیازمند است. این دو در نبردی تا سر حد مرگ، هر یک درصدد برمی‌آیند که بر دیگری سروری کنند. سرانجام یکی ارباب می‌شود و دیگری بنده. مبارزه‌ی ارباب یا همان خدایگان با بنده به قتل بنده توسط خدایگان نمی‌انجامد، زیرا خدایگان به بازشناخته‌شدن توسط بنده نیاز دارد.

اما رابطه‌ی آن‌ها رابطه‌ای اسف‌بار برای خدایگان است. میل به بازشناخته‌شدن برای خدایگان ارضا نمی‌شود زیرا خدایگان به بازشناخته‌شدن توسط فردی برابر با خود نیاز دارد نه کسی که از او فروتر است. همچنین در ظاهر ماجرا گویا خدایگان از کارِ بنده روی اشیایِ مادی بهره می‌برد، اما در حقیقت این بنده است که با استفاده از کار روی اشیاء وضعیت‌اش دگرگون می‌شود. او تنها گرفتار ترس خود است و اگر بتواند بر ترس خود نیز غلبه کند، می‌تواند دیگر بنده نباشد.

کتاب پدیدارشناسی روح بسیار غامض است و ازاین‌رو ترجمه‌ی آن به زبانی غیرآلمانی مقوله‌ای بحث‌بر‌انگیز است. در حال حاضر، تا جایی که من می‌دانم، سه ترجمه از این کتاب به زبان فارسی وجود دارد. یکی ترجمه‌ی خانم جبلی با عنوان پدیدارشناسی ذهن، فنومنولوژی روح، دیگری ترجمه‌ی آقای ملک‌اسماعیلی با عنوان دانش پدیدارشناسی روح و در آخر ترجمه‌ی باقر پرهام. دو ترجمه‌ی اول عموماً مورد استقبال واقع نشده‌اند، اما کتاب پدیدارشناسی جان ترجمه‌ی آقای پرهام به سبب سابقه‌ای که جناب پرهام در ترجمه‌ی آثار شارحان هگل داشته با استقبال بیش‌تری واقع شده؛ هر چند که نقدهای زیادی هم بر این ترجمه وارد گردیده است. به نظر می‌رسد از میان این سه گزینه بهتر باشد ترجمه‌ی آقای باقر پرهام مورد مطالعه قرار گیرد، هرچند که کتاب هگل چنان دشوار است که همواره باید ترجمه‌های آن را – حتی به زبان انگلیسی – با تردید مورد مطالعه قرار داد.

البته فصل مربوط به خدایگان و بنده سال‌ها پیش توسط مرحوم حمید عنایت ترجمه شده و مورد استقبال نیز قرار گرفته است. آقای عنایت این متن را همراه با تفسیر کوژو – یکی از هگل‌شناسان شهیر قرن بیستم – ترجمه کرده که کاش کتاب پدیدارشناسی را نیز به طور کامل ترجمه می‌کرد.

16- کتاب جهان همچون اراده و تصور از آرتور شوپنهاور [دشواری: متوسط تا زیاد]

شوپنهاور در سال‌های اخیر به لطف ترجمه‌های آقای ولی‌یاری توسط مخاطبان ایرانی به خوبی مورد شناخت قرار گرفته. این کتاب اصلی او نیز به عنوان یکی از بهترین کتاب های فلسفی تاریخ توسط آقای ولی‌یاری ترجمه شده، هرچند که ترجمه‌ی ایشان از روی ترجمه‌ی انگلیسی است.

شوپنهاورِ بدبین در کتاب جهان همچون اراده و تصور، عقاید اصلی خویش در باب ذهنی‌بودن یا تصور بودن جهان، اراده یا خواست به‌مثابه‌ی شئ فی‌نفسه، وجود رنج در جهان، رد سوژه‌ی عاقل، بدبینی فلسفی، ستایش هنر و خصوصاً موسیقی و بسیاری موارد دیگر را اظهار می‌دارد. این کتاب در سی سالگی شوپنهاور نوشته شده، اما در طی سال‌ها بعد دو بار شوپنهاور در آن دست برده و ویرایش‌هایی در آن انجام داده و مواردی را به آن اضافه کرده است.

17- کتاب دست‌نوشته‌های اقتصادی و فلسفی از مارکس [سطح دشواری: متوسط]

این کتاب یکی از کتاب‌هایی است که مارکس در دوران جوانی آن را نگاشته و بعدها – یعنی تقریباً یک قرن بعد – مورد توسط مخاطبین قرار گرفت. مارکسیست‌های اومانیست بسیار از این کتاب استفاده کردند. از جمله مهم‌ترین مفاهیم موجود در کتاب مفهوم از خود بیگانگی یا الیناسیون است که پیش‌تر در مطلبی جداگانه آن را توضیح داده‌ام. برای مطالعه‌ی این مطلب می‌توانید روی لینک روبه‌رو کلی کنید: ازخودبیگانگی از نظرگاه مارکس

این کتاب توسط آقای حسن مرتضوی ترجمه شده و می‌تواند گزینه‌ای عالی برای مطالعه باشد.

18- کتاب فایده‌گرایی از جان استوارت میل [سطح دشواری: متوسط]

فایده‌گرایی اخلاقی از دیرباز – چه در میان مردمان عادی و چه در میان فلاسفه- وجود داشته، اما اولین این جرمی بنتام بود که آن را به شکلی منسجم ارائه کرد و در آن کاملاً روی لذت و درد تأکید نمود. در این بین، انتقادات بسیاری به فایده‌گرایی وارد آمد و به همین سبب بود که بعدها در اواسط قرن نوزدهم جان استوارت میل درصدد برآمد  که با نگارش کتاب فایده‌گرایی از این مکتب اخلاقی در برابر انتقادات دفاع کند.

کتاب فایده‌گرایی میل هنوز هم که هنوز است در میان اصحاب فایده‌گرا به‌عنوان یک کتاب کلاسیک شناخته می‌شود، هرچند که دیگر آن اعتبار لازم را ندارد و مورد نقدهای بسیاری واقع شده. میل در این کتاب افزون بر معیار کمیت و زمان لذت، معیار کیفیت را نیز به میان می‌آورد و جمله‌ی مشهور خود در باب برتری سقراطی ناراضی بر ابلهی راضی را بیان می‌دارد.

این کتاب توسط آقای مردیها به زبان فارسی ترجمه شده و می‌تواند برای کسانی که به دنبال بهترین کتاب های فلسفی هستند گزینه‌ای مناسب باشد.

19- کتاب ترس و لرز از کرکه‌گور [سطح دشواری: متوسط]

کرکه‌گور دغدغه‌های وجودی داشت و این دغدغه‌ها را در کتاب‌های مختلف خود مورد بحث قرار داد. کتاب ترس و لرز یکی از کتاب‌های کرکه‌گور است که به دغدغه‌ی ایمانی او می‌پردازد. کرکه‌گور با به‌بحث‌درآوردن ایمان ابراهیم در برابر فرمان خدا در راستای کشتن اسماعیل یا به قول او اسحاق، روی مقوله‌ی ایمان متمرکز می‌شود. کرکه‌گور – در این کتاب – ایمان را در تضاد با عقل می‌نهد و از میان این دو ایمان را برمی‌گزیند.

این کتاب دو بار به فارسی برگردانده شده، یک بار توسط آقای فاطمی و دیگربار توسط آقای عبدالکریم رشیدیان. ترجمه‌ی آقای رشیدیان هم از لحاظ دقت و هم از لحاظ سلیس‌بودن ترجمه‌ای مناسب‌تر است.

بهترین کتاب های فلسفی | بهترین کتاب های فلسفی برای شروع فلسفه

20- کتاب چنین گفت زرتشت از نیچه [سطح دشواری: زیاد]

چنین گفت زرتشت شاهکاری از فردریش نیچه است، هرچند که اصلی‌ترین کتاب او نیست. نیچه در این کتاب زرتشت ایرانیان را به عنوان شخصیت اصلی انتخاب کرده و او را پس از سال‌ها از کوه‌ها به جمع مردم می‌آورد تا ابرانسان را به آن‌ها بیاموزد. برابر بودن قدرت با حقیقت، ابر انسان، بازگشت ابدی و نسبی‌بودن اخلاق از لحاظ فرهنگی و جغرافیایی از جمله مباحث اصلی کتاب هستند.

این کتاب با لحنی ادبی نگاشته شده و برای کسانی که آشنایی کمی با فلسفه به طور کلی و همچنین عقاید نیچه دارند نمی‌تواند گزینه‌ای مناسب باشد.

ترجمه‌های مختلفی از این کتاب در ایران صورت گرفته، از اولین ترجمه توسط آقای نوری در دهه‌های اول این قرن شمسی تا ترجمه‌ی آقای خیاط. در ایران عمدتاً ترجمه‌ی آقای داریوش آشوری مورد توجه قرار گرفته و البته گزینه‌ای مناسب هم هست.

21- کتاب فراسوی نیک و بد از نیچه [دشواری: متوسط تا زیاد]

این کتاب را می‌توان اصلی‌ترین کتاب نیچه دانست، کتابی که به‌واقع یکی از اولین کتاب‌های پست‌مدرن است. نیچه در این کتاب، به نقد مفهوم حقیقت، نقد اخلاق، نقد علم و علم‌باوری، نقد سوژه، نقد فرهنگ آلمان و بسیاری موارد دیگر می‌پردازد.

این کتاب اندکی پس از چنین گفت زرتشت به نگارش درآمده و بسیاری از مفاهیم چنین گفت زرتشت را با زبانی ساده‌تر داراست. این کتاب توسط آقای آشوری و آقای فیروزآبادی ترجمه شده، هرچند که ترجمه‌ی آقای آشوری بسیار دلنشین‌تر است.

22- کتاب پراگماتیسم از ویلیام جیمز [سطح دشواری= متوسط تا کم]

این کتاب یکی از بهترین و البته نخستین کتاب‌هایی است که در زمینه‌ی پراگماتیسم وجود دارد. کتاب پراگماتیسم در واقع کتابی نیست که خود ویلیام جیمز آن را نگاشته و به چاپ رسانده باشد، بل متن سلسله‌سخنرانی‌های این فیلسوف آمریکایی در ارتباط با پراگماتیسم است.

تأکید جیمز بر فایده‌ی نظریات فلسفی در عمل و در زندگی موجب می‌شود که او حقیقت، خدا و اخلاق را با دیدگاهی عمل‌گرایانه مورد بحث قرار دهد.

این کتاب – به‌عنوان یکی از بهترین کتاب های فلسفی تاریخ – توسط آقای عبدالکریم رشیدیان به فارسی ترجمه شده است.

23- کتاب تراکتاتوس از ویتگنشتاین [سطح دشواری: خیلی زیاد]

یکی از موجزترین کتاب‌های فلسفی قرن بیستم که بسیار مورد توجه پوزیتیویست‌ها قرار گرفت کتاب تراکتاتوس یا رساله منطقی فلسفی از ویتگنشتاین است. ویتگنشتاین در این کتاب تحت تأثیر شوپنهاور روایتی کانتی از معرفت‌شناسی ارائه می‌دهد و هرآن‌چه که به بیان درنیاید را دسترسی‌ناپذیر می‌خواند و جمله‌ی معروف خود در پایان کتاب یعنی «آن‌چه درباره‌اش نمی‌توان سخن گفت می‌باید درباره‌اش خاموش ماند» را بیان می‌دارد.

البته ویتگنشتاین بعدها از عقاید خود در این کتاب دست شست و رویکردی عمل‌گرایانه در باب زبان در پیش گرفت.

این کتاب توسط آقای ادیب‌سلطانی و آقای سروش دباغ ترجمه شده. هر دو ترجمه مناسب هستند.

24- کتاب هستی و زمان از هایدگر [سطح دشواری: بسیار زیاد]

این کتاب مربوط به دوره‌ی‌ اول فلسفه‌ی هایدگر است. هستی و زمان را هایدگر در سال 1927 منتشر کرد و تا مدتی افکار-اش حول همین کتاب بود، اما در دهه‌ی 50 میلادی افکار او مقداری متفاوت شد و بسیاری از متخصصین و شارحان فلسفه‌ی هایدگر برآن اند که هایدگرِ دوم از همین‌جا است که زاده می‌شود.

البته درعین‌حال برخی دیگر اعتقاد دارند که شکافی میان اندیشه‌های هایدگر نیست و هایدگر در دهه‌های پس از 50 نیز همان‌هایی را گفته که پیش‌تر در هستی و زمان هم گفته بود و سخن او هماره حول «هستی» بوده‌است.

به‌هرصورت، کتاب هستی و زمان از دشوارترین کتاب های فلسفی تاریخ است و کسی می‌باید به مطالعه‌ی آن مشغول شود که بسیار در فلسفه غور کرده باشد. این کتاب حول پدیدارشناسیِ هرمنوتیک هایدگر، بحث‌های هایدگر در باب «هستی» و ارتباط آن با «زمان»، بحث‌های هایدگر علیه دکارت و سوژه‌زدایی از فلسفه، بحث‌های او در باب «دازاین» و مسائل مربوط به دازاین از جمله زمان‌مندی، تاریخ‌مندی، پروا و مرگ است.

تا آن‌جا که می‌دانم سه ترجمه از این کتاب در ایران وجود دارند. نخست «وجود و زمان» با ترجمه‌ی محمود نوالی، دوم «هستی و زمان» با ترجمه‌ی سیاوش جمادی و سوم «هستی و زمان» با ترجمه‌ی عبدالکریم رشیدیان. این‌که کدام‌یک می‌تواند ترجمه‌ی بهتری باشد، متأسفانه نمی‌توانم در این باب نظری قاطع دهم.

25- کتاب هستی و نیستی از سارتر [سطح دشواری: بسیار زیاد]

هستی و نیستی اثر اصلی سارتر در فلسفه‌ی اگزیستانسیالیسم است. سارتر در این کتاب عقاید اصلی خود در باب وجود در خود، وجود برای خود و وجود برای دیگری را اظهار می‌دارد. او به بحث آزادی می‌پردازد و زیادی‌بودن چیزهای اطراف که در رمان تهوع نیز بدان اشاره داشته بود را نیز مورد بحث قرار می‌دهد.

شرح سارتر از آگاهی به‌مثابه‌ی نیستی و تأکید سارتر بر التفاتی‌بودن آگاهی نیز از دیگر مباحث اصلی کتاب هستند.

این کتاب دهه‌ها پیش توسط مرحوم عنایت شکیباپور ترجمه شده که البته ترجمه‌ی قابل اعتنایی نیست. در سال‌های اخیر خانم بحرینی این کتاب را ترجمه کرده. اگر در فلسفه از سطح خوبی برخوردار هستید و تاکنون این کتاب را نخوانده‌اید پیشنهاد می‌کنم حتماً کتاب هستی و نیستی از سارتر را به عنوان یکی از بهترین کتاب های فلسفی مطالعه کنید.

26- پژوهش‌های فلسفی از ویتگنشتاین [سطح دشواری: بسیار زیاد]

کتاب تراکتاتوس مربوط به دوره‌ی نخست فکری ویتگنشتاین است، اما او کتابی دیگر – چه‌بسا مهم‌تر از تراکتاتوس – دارد که عمدتاً آن را به دوره‌ی دوم اندیشه‌ی او مرتبط می‌کنند. پژوهش‌های فلسفی یا تحقیقات فلسفی پس از مرگ ویتگنشتاین منتشر شد و بحث‌های بسیاری را به همراه داشت.

این کتاب نیز همچون کتاب تراکتاتوس تأثیری بسیار روی فلسفه‌ی تحلیلی و حتی فلسفه‌ی اروپایی داشت. ویتگنشتاین در این کتاب بحث‌های‌اش در باب تطابق زبان و واقعیت را به‌کناری گذاشت و به بحث در باب معنای زبان به‌مثابه‌ی امری کاربردی مشغول شد. بحث‌های او در باب ناممکن‌بودن زبان شخصی و همچنین بحث‌های‌اش در باب ذهن نیز در همین کتاب هستند.

این کتاب را زنده‌یاد فریدون فاطمی به فارسی برگردانده است.

27- واژگان و چیزها از فوکو [سطح دشواری: زیاد]

فوکو در کتاب واژگان و چیزها یا نظم اشیاء تفکر بشر را به چند دوره تقسیم می‌کند و هر دوره را نیز تحت سیطره‌ی چیزی که خود اپیستمه یا «صورت‌بندی‌های دانایی» بر آن‌ها می‌نهد می‌داند. بحث‌های فوکو در این کتاب حول «صورت‌بندی‌های دانایی» و نتیجه‌ی تکان‌دهنده‌ی او مبنی بر «مرگ انسان» در تاریخ فلسفه بسیار مشهور اند. فوکو در این کتاب استدلال کرد که تاریخ نه آن‌طور که هگل می‌اندیشد پیوسته است، بل ناپیوسته است و فی‌الواقع میان دوره‌های متفاوت اندیشه شکافی عمیق وجود دارد.

همچنین بحث‌های فوکو در این کتاب – به‌مثابه‌ی یکی از بهترین کتاب های فلسفی – بسیار شبیه به بحث‌های توماس کون در کتاب ساختار انقلاب‌های علمی هستند.

28- ساختار انقلاب‌های علمی از توماس کون [سطح دشواری: متوسط تا زیاد]

توماس کون در فلسفه‌ی علم انقلابی ایجاد کرد. او اعلام داشت که علم پیشرفت نمی‌کند، بل هر دوره‌ی علم اصول خود را دارد. او نام دوره‌های علمی را «پارادایم» نهاد و بر طبق استدلال‌هایی مفصل به این نتیجه رسید که پارادایم‌ها را «قیاس» نمی‌توان کرد. فی‌المثل نمی‌توان میان پارادایم علمی نیوتونی، پارادایم علمی اینشتینی و پارادایم علمی کوانتومی داوری کرد. این کتاب در دهه‌های قبل با برگردان زنده‌یاد احمد آرام منتشر شده، اما چند سالی می‌شود که سعید زیباکلام نیز آن را ترجمه کرده‌است. ترجمه‌ی اخیر دقیق‌تر است.

بهتر است بحث را در باب کتب فلاسفه‌ی بزرگ بیش از این طولانی نکنم. نقد عقل عملی از کانت، گفتگوهایی درباره دین طبیعی از هیوم، تأملات دکارتی از هوسرل و بسیاری دیگر نیز می‌توانستند در این فهرست باشند، اما بیایید از کتب فلاسفه‌ی بزرگ فارغ شویم و ببینیم که در حال حاضر در بازار کتاب فلسفی در ایران چه کتاب‌هایی وجود دارند که نوشته‌ی فلاسفه‌ی بزرگ نیستند ولی می‌توان آن‌ها را در زمره‌ی بهترین کتاب های فلسفی جای داد.

بهترین کتاب های فلسفی بازار کتاب ایران

البته که باز هم نمی‌توان تمامی کتاب‌های فلسفی خوب را در این‌جا فهرست کرد، سعی من این است که تا جایی که حضور ذهن دارم به معرفی برخی از بهترین کتاب های فلسفی موجود در بازار کتاب ایران که مربوط به فلاسفه‌ی بزرگ نیستند بپردازم.

کتاب معنای زندگی از تری ایگلتون با ترجمه‌ی عباس مخبر می‌تواند گزینه‌ای مناسب برای کسانی باشد که درگیر معنای زندگی اند و می‌خواهند اطلاعات بیش‌تری در این باب داشته باشند.

کتاب درباره معنی زندگی از ویل دورانت با ترجمه‌ی آقای شهابی نیز می‌تواند گزینه‌ای مناسب در همین راستا باشد.

کتاب فلسفه و معنای زندگی گردآوری و ترجمه‌ی آقای محمد آزاده نیز می‌تواند در این زمینه مفید باشد. در این کتاب بخش‌هایی از کتب مختلف در راستای شرح معنای زندگی از نظرگاه افلاطون و ارسطو تا نیچه و هایدگر گردآوری و ترجمه شده.

کتاب درجست‌وجوی معنا نوشته‌ی اسوالد هنفلینگ نیز کتابی عالی است. هنفلینگ به شکلی بسیار خوب به بررسی معنای زندگی از خلال اندیشه‌های فلاسفه‌ی مختلف پرداخته. نقادی‌بودن کتاب از ویژگی‌های مثبت این کتاب است. این کتاب توسط آقای خداپرست و خانم حجتی به فارسی برگردانده شده است.

کتاب فلسفه‌ی زندگی اثر کریستوفر همیلتن با ترجمه‌ی آقای امینی نیز رویکردی همچون کتاب هنفلینگ دارد و گزینه‌ی خوبی است، هرچند که از نگاه من کتاب آقای هنفلینگ گزینه‌ی بهتری است. خوبیِ کتاب آقای همیلتن این است که مفاهیمی همچون خواب و رابطه‌ی جنسی را نیز مورد بحث قرار داده است.

کتاب 42 اندیشه‌ی ناب نیز می‌تواند کتابی مناسب از برای بررسی فلسفی زندگی باشد. نویسنده‌ی این کتاب از خلال اندیشه‌های فلاسفه‌ی بزرگ به بحث در باب زندگی و مسائل آن پرداخته است. او خود در مقدمه‌ی کتاب‌اش می‌گوید:

…42 اندیشه‌ی ناب ارائه‌دهنده‌ی رویکردی متفاوت ولی توأمان کهن است به مسائل ازلی زندگی که همان سعادت و آسایش بشری‌ست. این کتاب از طریق قیاس و حکایت، پرسش و نقل‌قول فلسفه را در راه شکوفا شدن در زندگی به کار می‌بندد.

زندگی خوب، 30 گام فلسفی کتابی دیگر در باب رابطه‌ی فلسفه و زندگی است و آن را هم همچون کتاب 42 اندیشه‌ی ناب، نشر نو منتشر ساخته‌است. مترجم هر دوی کتاب‌های 42 اندیشه‌ی ناب و 30 گام فلسفی آقای پژمان طهرانیان و مارک ورنون نیز نویسنده‌ی آن‌هاست.

کتاب نیچه و آری‌گویی تراژیک به زندگی یک کتاب بسیار خوب و جامع در باب نظریات نیچه در مورد نیهیلیسم و پاسخ او به این مسأله است. آقای محبوبی آرانی به‌خوبی توانسته از نظرگاه فلسفه‌ی تحلیلی به ارتباط عقاید نیچه با نیهیلیسم بپردازد. خواندن این کتاب را به شدت به کسانی که درگیر نیهیلیسم هستند پیشنهاد می‌کنم.

فارغ از این موضوع، کتاب‌هایی که می‌توانند به کار زندگی آیند ولی تماماً روی معنای زندگی متمرکز نیستند نیز در بازار ایران وجود دارند. به عنوان مثال، کتاب رساله‌ای کوچک در باب فضیلت‌های بزرگ اثر آقای اسپونویل و برگردان آقای کلانتریان کتابی است که به بررسی فضیلت‌های شناخته‌شده‌ای از جمله عدالت، شجاعت، افتادگی، سادگی، صبر و … می‌پردازد و می‌تواند به عنوان یکی از بهترین کتاب های فلسفی موجود در بازار ایران معرفی شود.

کتاب فلسفه‌ی ملال اثر اسوندسن و برگردان آقای خاکباز نیز در همین موضوع است و می‌تواند برای مطالعه کتاب مناسبی باشد.

در همین باب، کتاب در باب حکمت زندگی نیز کتابی عالی است که شوپنهاور آن را در اواخر عمر خود و با کوله‌باری از تجربه نگاشته است. شوپنهاور در این کتاب استدلال می‌کند که از میان آن‌چه هستیم، آن‌چه داریم و آن‌چه می‌نماییم باید مورد اول را جدی بگیریم. این کتاب توسط آقای مبشری ترجمه شده و البته مورد استقبال نیز واقع شده است [البته این کتاب یک کتاب مجزا نیست، بلکه بخشی از کتاب متعلقات و ملحقاتِ شوپنهاور است].

کتاب افسانه سیزیف از آلبرکامو نیز می‌تواند گزینه‌ای مناسب برای تلفیق فلسفه و زندگی باشد. کامو در این کتاب به مسئله‌ی پوچی و خودکشی می‌پردازد. او برآن است پوچی از مواجهه‌ی ندای انسان با سکوت غیر منطقی جهان زاده می‌شود. انسان خواهان دلیلی برای زندگی، برای کارهایی که انجام می‌دهد و در کل برای رنج‌هایی‌ست که می‌برد. انسان خواهان معنایِ چیزهاست، معنایی که از دلِ شناختِ جهان و چیزهای موجود در آن سر بر می‌آورد. ولیکن جهان قادر به اعطای چنین چیزی نیست. جهان ساکت است و غیر قابل شناخت. تمامی تلاش بشری برای به شناخت درآوردن آن تا کنون به بن بست رسیده است. کامو بر آن است که تنها چیزی که قطعیت دارد وجودِ خودِ او و وجود جهان است؛ دیگر چیزها تفسیر و تعبیری بیش نیستند. سبب همین است که پوچی نه در انسان به تنهایی، و نه در جهان به تنهایی، بلکه در رابطه‌ی میان این دو وجود دارد. پوچی «فاصله‌ی میان جهان آرزومند است و جهانی که نومید می‌کند».

از افسانه سیزیف، تا جایی که من می‌دانم، سه ترجمه وجود دارد. یک ترجمه مربوط به آقای سپانلو، یک ترجمه مربوط به آقای سلطانیه و ترجمه‌ای دیگر ازآنِ خانم بحرینی. هر سه مغلق اند، گاه نادقیقی‌هایی نیز در آن‌ها هست، با این حال ترجمه‌ی خانم بحرینی وضعیت بهتری نسبت به دو ترجمه‌ی دیگر دارد.

ضمناً کتاب تسلی‌بخشی‌های فلسفه اثر آلن دو باتن نیز می‌تواند در این راستا به کار آید. اما یک سری کتاب‌های دیگر نیز هستند که خیلی ساده نیستند و از این رو نمی‌توان آن‌ها را به نوآموزان معرفی کرد، ولی درعین‌حال دانش فلسفی را افزایش می‌دهند و می‌توانند گزینه‌هایی مناسب برای افراد حرفه‌ای و نیمه‌حرفه‌ای در فلسفه باشند.

کتاب هستی در اندیشه‌ی فیلسوفان اثر ژیلسون با ترجمه‌ی آقای طالب‌زاده یکی از این کتاب‌ها است و سال‌هاست که در فلسفه‌ی ایران توسط استادان فلسفه به دیگران معرفی می‌شود.

کتاب بنیاد هستی‌شناختی اثر هارتمان نیز وضعیتی این‌گونه دارد. این کتاب هم یکی از معروف ترین کتاب های فلسفی و کلاسیک در ایران است که سال‌ها پیش توسط مرحوم خراسانی به فارسی برگردانده شده.

کتاب فلسفه از تعبیر جهان تا تغییر جهان اثر آقای موسی اکرمی نیز می‌تواند در این راه مفید باشد. اما یک کتاب که کتابی عالی است و عمیقاً در باب موضوعات متافیزیک فلسفه بحث می‌کند، کتاب بحث در مابعدالطبیعه از ژان وال است. این کتاب توسط آقای مهدوی ترجمه شده و می‌تواند گزینه‌ای عالی برای کسانی باشد که خواهان بحثی صمیمی و راحت در باب متافیزیک غرب اند. الحق که نمی‌توان لیستی از بهترین کتاب های فلسفی گردآورد و به معرفی کتاب فلسفی بحث در مابعدالطبیعه نپرداخت. این کتاب نظریات فلاسفه در باب علیت، حرکت، صیرورت، زمان و … را مورد بررسی قرار می‌دهد. گفتنی است که تمامی مطالب کتاب ترجمه‌ی آقای مهدوی نیستند بل آقایان مجتهدی، کاردان، خوانساری و دیگران نیز بخش‌هایی از کتاب را ترجمه کرده‌اند.

در همین راستا، کتاب هراس از معرفت نیز می‌تواند گزینه‌ای مناسب باشد. پل بوغوسیان، نویسنده‌ی کتاب – البته عمدتاً در دایره‌ی فلسفه‌ی انگلیسی‌آمریکایی – به‌عنوان کسی که با نسبی‌گرایی مشکل دارد، به نقد نسبی‌انگاری در واقعیت و صدق پرداخته. این کتاب هم برای کسانی که به نسبی‌انگاری قائل اند و هم برای کسانی که افکارشان در دایره‌‌ی نسبی‌انگاری نیست می‌تواند کتابی مفید باشد.

کتاب «کتاب تردید» از بابک احمدی کتابی خوب در مورد نسبی‌گرایی است. بابک احمدی در این کتاب نسبی‌گرایی را از زوایای مختلف – چه نسبی‌گرایی معرفت‌شناختی، چه نسبی‌گرایی فرهنگی و چه نسبی‌گرایی اخلاقی – مورد بحث قرار می‌دهد. البته برخلاف جناب بوغوسیان، آقای احمدی به‌عنوان یک مدافع نسبی‌گرایی این کتاب را نوشته، هرچند که عقاید خود در دفاع از نسبی‌گرایی را خیلی صریح و با تأکید وارد کتاب نکرده است.

جز کتاب‌های فوق، کتاب فلسفه قاره‌ای و معنای زندگی هم می‌تواند گزینه‌ای مناسب برای مطالعه باشد. این کتاب از جولیان یانگ است و شاخص‌ترین مشخصه‌ی آن سادگی و بی‌پیرایگی متن آن است.

کتاب تاریخچه‌ی فلسفه‌ی زمان از آدریان باردون با ترجمه‌ی آقای امیری آرا کتابی ست در باب زمان. در این کتاب بحث‌های فلاسفه و دانشمندان از زمان پارمنیدس تا کنون مورد بحث قرار می‌گیرند. گفتنی است که آقای باردون صرفاً به فلسفه اکتفا نکرده بل از نظریات فیزیک‌دانان نیز برای بررسی تاریخی مفهوم زمان کمک گرفته است.

کتاب سوبژکتیویته در ادبیات و فلسفه یکی دیگر از بهترین کتاب های فلسفی موجود در بازار کتاب ایران است. این کتاب کم‌حجم است، لیکن می‌تواند گزینه‌ای مناسب از برای بحثی نسبتاً مفصل در باب «می‌اندیشم پس هستم» دکارت و ردپای آن در فلسفه و ادبیات باشد. نویسنده در این کتاب ابتدا به تعریف سوبژکتیویته می‌پردازد و پس از آن مشغول بررسی سوبژکتیویته و سیر آن از دکارت تا زمان حاضر می‌شود. می‌دانید که سوبژکتیویسم پس از دکارت راهی طولانی را طی کرد و توسط نیچه، هایدگر و پس از آن‌ها فوکو، دریدا، لاکان و … مورد بحث و نقد جدی قرار گرفت. ماجرای کتاب حول همین راهِ دراز سوبژکتیویته است. کتاب سوبژکتیویته در ادبیات و فلسفه کتاب روان‌سیاست، نئولیبرالیسم و تکنولوژی‌های جدید قدرت از بیونگ چول‌هان نیز می‌تواند کتابی مناسب از برای مطالعه باشد. فلسفه‌ی جدید نمی‌باید فارغ باشد از تأثیر عظیم شبکه‌های اجتماعی بر انسان امروزی. گمان‌ام بر آن‌است که بشرِ سال 2020 – سالی که تیک‌تاک، اینستاگرام و امثال این‌ها خودنمایی می‌کنند – حتی با بشرِ سال 2000 نیز بسیار متفاوت است، چه رسد به بشر قرون پیشین.

از معدود کُتُبِ فلسفی که پیرامون بشرِ امروزی نگاشته شده‌اند کتاب روان‌سیاست، نئولیبرالیسم و تکنولوژی‌های جدید قدرت اثر بیونگ چول‌هان است. این کتاب نشان‌مان می‌دهد که نئولیبرالیسم نه از زیست‌سیاستِ دهه‌های پایانی قرن بیستم بل از روان‌سیاستِ دهه‌های نخستِ قرن بیست‌ویکم بهره می‌برد و از ابزارهای عالیِ این سیستم فکری-سیاسی، شبکه‌های اجتماعی اند.

آخرین کتابی که به آن اشاره دارم، کتاب گفت‌وگویی درباره‌ی نسبی‌انگاری، مطلق‌انگاری و ورای آن‌ها اثر مایکل کراوس است. پیرامون نسبی‌انگاری و چالش‌های آن – عمدتاً در فلسفه‌ی انگلیسی – است.

نویسنده چهار دانشجوی قدیمی را در کشور هند گرد هم آورده که در 4 روز پیرامون نسبی‌انگاری فلسفی، اخلاقی و زیباشناختی بحث می‌کنند. یکی از آن‌ها نسبی‌گراست، دیگری مطلق‌گرا، سومی هواخواه آشتی این دو دیدگاه و چهارمی خواهان فراتر رفتن از نسبی‌گرایی و مطلق‌انگاری است.

این کتاب هم اکنون در بازار ایران – با کمی ارفاق – از بهترین کتاب های فلسفی است؛ هرچند که نگارش چندان جذابی ندارد.