بیوگرافی نیچه ؛ حکایت فیلسوفی رنجور و ستایش‌گر قدرت

فردریش نیچه در 15 ماه اکتبر سال 1844 در روکن، از توابع بخش بورگن لندکرایس، در زاکسن آنهالت آلمان متولد شد. روکن منطقه‌ی مسکونی بسیار کم‌جمعیتی است و امروزه جمعیت آن از 200 نفر کمتر است. در حال حاضر خانه‌ای که نیچه در آن به دنیا آمده، به همراه مقبره‌ی وی و بستگانش، تبدیل به موزه‌ای جهت بازدید علاقه‌مندان به این فیلسوف بزرگ شده است. در این نوشته قصد داریم تا مروری بر بیوگرافی نیچه داشته باشیم.

خانواده‌ی فردریش نیچه

هیچ‌یک از نیاکان نیچه اشراف‌زاده نبوده‌اند. تقریباً تمامی اجداد او پیشه‌ور بوده‌اند، با این حال پدربزرگ وی در کلیسای پروتستان مقامی معادل اسقف داشته است. پدر نیچه، کارل لودویگ نیز همانند پدر خود، کشیش و البته یک کشیش سخت‌گیر بوده است. کارل لودویگ در سال 1849 یعنی زمانی که نیچه پنج سال داشت درگذشت. اگرچه علت درگذشت پدر نیچه دقیقاً مشخص نیست، با این حال بنابر برخی روایات وی از بیماری صرع رنج می‌برده و مرگ او بر اثر شکستگی جمجمه بوده است. برخی پدر نیچه را مبتلا به جنون دانسته‌اند، اگرچه ابتلای وی به جنون هیچ‌گاه اثبات نشده است.

مادر نیچه، فرانتزیسکا الر، دختر یک کشیش بوده است. فرانتزیسکا در سال 1843 یعنی در هفده سالگی با کارل لودویگ نیچه‌ی سی ساله ازدواج کرد. مادر نیچه زنی پرهیزگار و عاقل، لیکن از تحصیلات عالیه بی‌بهره بوده است.

دو سال بعد از تولد نیچه خواهر او الیزابت، که نقش نسبتاً مهمی در زندگی و شهرت وی و انتشار آثارش داشته به دنیا آمد. نیچه علاوه بر الیزایت یک برادر به نام ژوزف داشته، که چهار سال از او کوچک‌تر بوده است.

کودکی فردریش نیچه

بیوگرافی نیچه را با کودکی نیچه دنبال می‌کنیم. یک‌ سال پس از درگذشت پدر، ژوزف، برادر کوچک نیچه نیز از دنیا رفت. خانواده‌ی نیچه، که بر اثر این دو اتفاق دردناک، آسیب بسیار دیده بود، تصمیم به ترک روکن و اقامت در شهر نومبورگ گرفت. نیچه بعد از این، یعنی بعد از سن پنج‌سالگی، به همراه مادر، خواهر، مادربزرگ مادری و دو عمه‌اش، که گویا از وضعیت عقلی طبیعی برخوردار نبوده‌اند، زندگی می‌کرده است.

نیچه تأثیر زیادی از پدر خود گرفته است. سال‌ها پس از مرگ پدر، نیچه در کتاب« اینک انسان» تصویری آرمان‌گرایانه از پدر خود ارائه می‌دهد و او را حساس و دوست‌داشتنی توصیف می‌کند. نیچه چه پیش از مرگ پدر و چه پس از آن، در یک محیط مذهبی رشد کرد. تفاوت بسیار بزرگ و مهم در محیط رشد نیچه پس از مرگ پدر، جو به شدت زنانه‌ی محیط زندگی او بوده است. تمام هم‌خانه‌ای‌های نیچه زن بوده‌‌اند و همین امر تأثیر بسیاری بر عقاید نیچه درمورد زنان در سال‌های بعد داشته است.

تحصیلات فردریش نیچه

مورد دیگری که در بیوگرافی نیچه ذکر آن لازم است تحصیلات نیچه است. او در سال 1851 تا سال 1854 در یک مدرسه‌ی ابتدایی خصوصی تحصیل کرد. پس از آن تا سال 1858 در دبیرستان محلی مشغول به تحصیل بود و سپس تا سال 1864 در یک مدرسه‌ی شبانه‌روزیِ سخت‌گیر، به نام پفورتا، پانسیون رایگان شد. نیچه در این مدرسه‌ی شبانه‌روزی مطالعه‌ی بسیار داشته و موفق بود. در این دوران، اگرچه نیچه به فعالیت‌های بدنی خارج از منزل علاقه نشان می‌داده، علائم بیماری‌های جسمی در او مشهود بوده است.

در مدرسه‌ی پفورتا روی تحصیلات کلاسیک، به‌ویژه، یونان و لاتین، تأکید می‌شده است. شاید به همین علت نیچه از همان دورانِ دانش‌آموزی علاقه‌مند به فرهنگ یونانی شده است.

در سال 1864 نیچه برای تحصیل در رشته‌ی زبان‌شناسی تاریخی (فیلولوژی) و الهیات وارد دانشگاه بن شد. البته نیچه خیلی زود تحصیل الهیات را، که گویا بیشتر به سبب خوشایند مادرش آن را برگزیده بود، کنار گذاشت.

یک سال بعد، یعنی در سال 1865، نیچه بن را ترک کرده و به دانشگاه لایپزیگ رفت. در سال‌های اقامت نیچه در لایپزیک، یعنی سال‌های بین 1866 تا 1869، اتفاقاتی رخ داد که تأثیرات آن تا سال‌ها در زندگی و عقاید نیچه باقی ماند. آشنایی با فلسفه‌ی شوپنهاور، ابتلای نیچه به سفلیس و ملاقات با موسیقیدان مشهور آلمانی ریچارد واگنر از جمله‌ی این اتفاقات هستند.
در سال 1869 استاد نیچه، به نام ریتشل، شایستگی نیچه را برای گرفتن کرسی فلسفه در دانشگاه بازل تأیید کرد. بدین ترتیب فردریش نیچه در سن 24 سالگی، پیش از گرفتن درجه‌ی دکترا، استاد دانشگاه بازل شد.

فردریش نیچه و برخی افراد تاثیرگذار بر زندگی و عقاید او

1. ریچارد واگنر

دوستی با واگنر

سخن از بیوگرافی نیچه باشد و نامی از واگنر نباشد؟ نمی‌شود! ریچارد واگنر، آهنگساز مشهور آلمانی، یکی از افرادی است که تاثیراتی بسیار مهم، و به باور برخی نامیمون، بر زندگی، آثار و عقاید نیچه داشته است. همان‌طور که گفته شد، زمانی که نیچه در لایپزیک دانشجو بود، یعنی در سال 1868، برای نخستین بار واگنر را ملاقات کرد.
پس از آن، در دوران تدریس در دانشگاه بازل، نیچه مکرراً به منزل واگنر، که ویلایی نزدیک به دریاچه‌ی لوسرن بود، رفت و آمد داشت.

نیچه به موسیقی و خاصه به پیانو علاقه‌مند بود. او هم‌چنین چندین قطعه برای پیانو نوشته است. نیچه تا پیش از جدا شدن از واگنر، وی را تنها راه نجات فرهنگ آلمانی می‌دانسته است. او بر این باور بود که فرهنگ آلمانی، زمانی مشابه با فرهنگ یونانی پیش از سقراط بوده، همان فرهنگ یونانی‌ای که بسیار مورد پسند نیچه است.

نیچه علیه واگنر

نیچه در سال 1876، و همزمان با فستیوال بایروت، متوجه شد که واگنر آن ناجی‌ای که وی تا کنون برای آلمان تصور می‌کرده نیست. فستیوال بایروت فستیوالی بود که در آن داستان حلقه‌ی واگنر به صورت کامل اجرا شد. نیچه کم‌کم واگنر را فردی وطن‌پرست و ضدیهود یافت. او سرانجام به طور کلی از ستایش واگنر دست‌شسته و به ضدیت کامل با وی پرداخت.

2. آرتور شوپنهاور

آرتور شوپنهاور، فیلسوف بزرگ آلمانی، یکی دیگر از افرادی بود که بر عقاید نیچه تأثیر بسیار داشت. نیچه زمانی که در لایپزیک دانشجو بود، برای نخستین بار کتاب اصلی شوپنهاور به نام «جهان همچون اراده و تصور» را خواند. به نظر می‌رسد که ملحد بودن شوپنهاور تاثیر زیادی بر جلب توجه نیچه داشته است. پیش از این نیچه خود از مسیحیت گسسته بود.
نیچه در یکی از مقالات چهارگانه‌ای که بین سال‌های 1876- 1873 منتشر کرده است، به نام «شوپنهاور به عنوان آموزگار»، همان‌طور که از عنوان مقاله برمی‌آید، شوپنهاور را آموزگار خود خوانده است.

«اراده‌ی معطوف به قدرتِ» نیچه و سبک نوشتاری او را می‌توان به‌عنوان نمونه‌هایی از تأثیرپذیری نیچه از شوپنهاور دانست.

3. پل ره و لوفون سالومه

پل ره برای نخستین بار در سال 1873، به عنوان یک مستمع آزاد در کلاس‌های نیچه شرکت می‌کرده است. ره که پنج سال از نیچه جوان‌تر بود. او دانشجوی حقوق و علاقه‌مند به فلسفه و روان‌شناسی بود. نیچه در سال 1876 به همراه ره و یکی دیگر از دوستان خود، به نام آلبرت برنر، برای اقامت موقت به ایتالیا رفت. در این دوران هم نیچه و هم ره سرگرم کار بر روی کتاب‌های دردست‌تألیف خود بودند.

در سال 1882 پل ره با لوفون سالومه آشنا شد و به سرعت به او علاقه‌مند گشت. لوفون سالومه دختری روس‌تبار بود که به‌سبب بیماری، مجبور به مهاجرت به رم شده بود. پل ره نامه‌ای در مورد این آشنایی برای نیچه، که در آن زمان در سیسیل زندگی می‌کرد نوشت. در بهار 1882 نیچه نیز به رم نقل مکان کرد و در آن‌جا با لوسالومه آشنا شده و به او پیشنهاد ازدواج داد.

درخواست ازدواج همزمان نیچه و ره به سالومه، منتهی به پیشنهاد او مبنی بر رابطه‌ی فکری سه‌نفره شد. این ایده در ابتدا برای نیچه خوشایند بود، با این حال در نهایت شکست خورد. سالومه مدتی را با نیچه و الیزابت، خواهر نیچه، زندگی کرد و پس از آن با پل ره در برلین زندگی کرد.

4. الیزابت فورستر نیچه، خواهر نیچه

الیزابت نقش بسیار مهمی در انتشار آثار نیچه داشته است. الیزابت یک نژادپرست ضدیهود بود. او شاید به همین سبب، به واگنر علاقه‌ی بسیار داشت. الیزابت پس از ازدواج با برنارد فورستر، که او نیز یک ضد یهود متعصب بوده، اجتماعی به نام «آلمان جدید» را در پاراگوئه تأسیس نمود.

این اجتماع هنوز هم وجود دارد و شامل حدود 200 آلمانی می‌شود. طرح کلی اجتماع آلمان جدید پیش‌تر توسط واگنر مطرح شده بود. فورستر در نهایت به علت بدهی بسیار خودکشی کرد و الیزابت مجبور شد تا اجتماع را به حال خود رها سازد. پس از آن الیزابت نیچه به کار خود، مبنی بر مشهور ساختن برادر خود ادامه داد. ظاهراً او ضمن انتشار آثار نیچه دیدگاه‌های نژادپرستانه‌ی خود را در آن‌ها وارد کرده است.

سال‌های پایانی زندگی نیچه

نمی‌توان در باب بیوگرافی نیچه صحبت کرد و سخنی از زوال سلامت عقلی او به میان نیاورد. از حدود سال 1888 نیچه دیگر سلامت عقلی خود را، تقریباً به طور کامل، از دست داد. در سال 1889 بعد از ماجرای مشهور حمایت نیچه از اسبی که توسط صاحب‌اش در حال کتک خوردن بوده، علائم جنون در او به‌صورت بارز مشاهده شد. پس از آن نیچه در یک کلینیک در نزدیکی ینا بستری شد. به علت ناامیدی نسبت به بهبود وی، نیچه به منزل مادرش انتقال داده شد. پس از آن تا سال 1897 نیچه توسط مادر و پس از آن تا سال 1900، یعنی تا زمان مرگ، توسط الیزابت پرستاری می‌شده است.

تأثیر نیچه بر افراد بزرگ

1. موسولینی

ظاهراً نیچه تأثیر عمیقی بر موسولینی داشته است. موسولینی خود را دارای ظرفیت «ابر انسان» نیچه می‌دیده است. از دید موسولینی ابر انسان فردی است که از جمعیت جدا شده و سرنوشت خود را به دست می‌گیرد.

2. هیتلر

الیزابت خواهر نیچه، در فستیوالی که به‌مناسبت پنجاهمین سالگرد مرگ واگنر برگزار شده بود، با هیتلر ملاقات داشته است. این دو در این ملاقات پیرامون فلسفه‌ی نیچه به بحث و گفت‌وگو پرداخته‌اند. علی‌رغم آن‌که نیچه خود نژادپرست نبود، با این حال وی تبدیل به فیلسوف رسمی نازیسم شد. فعالیت‌های الیزابت، معاشرت نیچه با واگنر و دل‌مشغولی نیچه برای فرهنگی سالم از جمله عللی هستند که نیچه و هیتلر را به یک‌دیگر نزدیک ساختند. برخی افراد هیتلر را همان ابر انسان نیچه می‌دانند.

3. آلبر کامو

رویکرد آلبر کامو، برای معنادار کردن زندگی، به نوعی ستایش زندگی است. این رویکرد که به‌ویژه در کتاب «اسطوره‌ی سیزیف» قابل مشاهده است، مطابق با نظرات نیچه است.

4. ژیل دولوز

بیشترین تأثیر نیچه بر دولوز را می‌توان در تفکرات اخلاقی و سیاسی او مشاهده کرد. از بعد اخلاقی دولوز، همانند نیچه بر طبیعت‌گرایی اخلاقی تأکید می‌کند. علاوه بر این دولوز، شاید تحت تأثیر نیچه، باورهای مردم و کارهای اخلاقی آنان را نتیجه‌ی جست‌وجوی قدرت و امیال‌شان می‌داند.

5. میشل فوکو

تأثیر نیچه بر فوکو را می‌توان در «تبارشناسی» فوکو به‌خوبی مشاهده کرد. منظور از تبارشناسی فوکو روشی است که در آن فوکو به کنکاش چگونگی زندگی یک جامعه می‌پردازد. علاوه بر این فوکو بسیار تحت تأثیر «اراده‌ی معطوف به قدرتِ» نیچه بوده است. به‌عنوان نمونه فوکو، در کتاب «انضباط و تنبیه»، اظهارنظر حقوق‌دانان، روان‌شناسان و … را در مورد مجرم‌بودن یک شخص، به نوعی تمرین قدرت بر مجرم می‌داند.

6. سنت تحلیلی

سنت تحلیلی در فلسفه منطق‌گرا و عقلانی است. تأثیر نیچه بر سنت تحلیلی به‌صورت مستقیم نبوده است. تأثیر نیچه بر سنت تحلیلی را می‌توان، به‌صورت غیرمستقیم، در نقد نیچه بر سوالات متافیزیکی، که از نظر سنت تحلیلی بی‌معنا هستند، مشاهده کرد. علاوه بر این نیچه به اهمیت «زبان» در تعریف جهان پی‌برده بود. این مفهوم، یعنی چگونگی استفاده از زبان، هدف اصلی فلسفه از نظر بسیاری از فیلسوفان تحلیلی است.

7. تاثیر نیچه بر دیگر افراد

اگر بخواهیم اسامی تمام افرادی را که به نحوی از نیچه تأثیر پذیرفته‌اند ذکر کنیم، به فهرست بسیار بلندبالایی خواهیم رسید. در ادامه تنها به ذکر نام برخی از افرادی که تأثیر نیچه بر عقاید آن‌ها مشهود است اکتفا خواهیم نمود:
ژان پل سارتر، آنری برگسن، هرمان هسه، جرج برنارد شاو، کازانتزاکیس، زیگموند فروید، کارل یونگ، آلفرد آدلر، توماس مان، آندره ژید، آندره مالرو، کنات هامسان، آلن گینسبرگ، گری اسنایدر، آیان رند و …

سال‌شمار مهم وقایع مهم در زندگی نیچه

1844 تولد نیچه
1849 مرگ پدر نیچه
1850 مرگ ژوزف برادر کوچک‌تر نیچه
1856 نوشتن اولین مقاله‌ی فلسفی با عنوان «درباره‌ی مسئله‌ی شر»
1858 آغاز تحصیل در مدرسه‌ی پفورتا
1864 آغاز تحصیل الهیات و زبان‌شناسی در بن
1865 آغاز تحصیل در لایپزیک و آشنایی با کتاب اصلی شوپنهاور
1868 آغاز دوستی با واگنر
1869 آغاز تدریس در بازل
1876 دوستی با ره و گسستن از واگنر
1879 استعفا از تدریس در دانشگاه
1889 فروپاشی روانی نیچه
1900 مرگ نیچه

آثار نیچه به همراه زمان‌نگاری آن‌ها

1871 زایش تراژدی
1873 تأملات نابهنگام 1
1874 تأملات نابهنگام 2 و 3
1876 تأملات نابهنگام 4
1878 انسانی، زیاده انسانی
1880 آواره و سایه‌اش
1881 سپیده‌دمان
1882 حکمت شادان
1883 چنین گفت زرتشت 1 و 2
1884 چنین گفت زرتشت 3
1885 چنین گفت زرتشت 4
1886 فراسوی نیک و بد
1887 تبارشناسی اخلاق
1889 غروب بت‌ها
1889 دجال
1889 نیچه علیه واگنر

******

منابع مورد استفاده برای بیوگرافی نیچه

– تاریخ فلسفه، جلد هفتم از فیشته تا نیچه، ف.کاپلستون، ترجمه د.آشوری، تهران، نشر سروش.
– خودآموز نیچه، ر.جکسون، ترجمه ش.صولتی، تهران، انتشارات جاودان خرد، 1390.
– فردریش نیچه، ل.اسپینکز، ترجمه ر.ولی‌ یاری، تهران، نشر مرکز، 1388.
– نیچه و مکتب پست‌مدرن، د.رابینسون، ترجمه ا.سهراب و ف.نیکوکار، تهران، نشر فروزان روز، 1380.